زندان اسکندر: زندانی که تبدیل به مدرسه شد

زندان اسکندر یزد یا مدرشه ضیائیه یکی از اماکن تاریخی و دیدنی شهر بادگیرهاست. معماری شگفت‌انگیز و تاریخچه عجیب این مکان باعث شده تا مدرسه ضیائیه یزد یکی از جذاب‌ترین آثار تاریخی این شهر باشد. اگر شما هم علاقه‌مند شدید که اطلاعات بیشتری در مورد این زندان داشته باشید، با ما همراه شوید تا با تاریخچه، معماری و بخش‌های مختلف این بنا آشنا شویم.

زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه یزد

قسمت بزرگی از تاریخ و فرهنگ ایران زمین در شهر تاریخی یزد قرار دارد. این شهر که به معماری خاص خانه‌ها و عمارت‌های خود مشهور است هر گردشگر خوش‌ذوقی را به تحسین معماری خانه‌ها و عمارت‌های  وامی‌دارد. زندان اسکندر یزد نیز از این قاعده مستثنی نیست و از در ورودی گرفته تا سقف و دیوارهای این بنا نشان از هنر دست معماران ایرانی دارند.

از میان تمامی آثار تاریخی که در شهر یزد وجود دارد زندان اسکندر یزد مانند گوهری گرانبها می‌درخشد و سالیان زیادی است که محکم و استوار در جای خود باقی مانده است. درباره تاریخچه این زندان گفته شده است که اسکندر مقدونی در هنگام حمله به ایران به این مکان که در گذشته آن را «ری» می‌نامیدند، می‌رسد و تصمیم می‌گیرد که در این مکان زندانی به نام «کثه» بسازد تا زندانیان جنگی خود را در آن نگه دارد.

این تصمیم تبدیل به یکی از زیباترین یادگاری‌های معماری ایران مبدل می‌شود. اگرچه این زندان اندکی از آبادی به دور بود اما پس از گذشت سالیان طولانی به دستور یزدگرد اول در اطرافش شهری به نام یزدان‌شهر بناگردید و زندان اسکندر به مدرسه تبدیل شد. مکانی که در گذشته جایی برای نگهداری اسیران جنگی بوده است به مکانی جهت تعلیم و تربیت تبدیل می‌شود و لقب «دار العلم» را برای یزد به ارمغان می‌آورد.

این زندان چنان تاثیری بر خواجه حافظ شیرازی می‌گذارد که از آن در اشعار خود یاد می‌کند:

دلم از وحشت زندان سكندر بگرفت                          رخت بر بندم و زی ملك سليمان بروم

قدمت زندان اسکندر یزد

ساخت زندان اسکندر یزد به حدود 8 قرن پیش باز می‌گردد و اسناد باقی مانده حاکی از آن است که این ساختمان در سال 631 هجری قمری توسط ضیاالدین حسین رضی ساخته شده است. تکمیل بنای این زندان 74 سال به طول انجامید؛ دو فرزند ضیاالدین به نام‌های جدالدین حسن و شرف‌الدین علی کار پدر را به انتها رساندند تا برای سالیانی دراز، محکم و استوار بر جا بماند و شهرت آن زبانزد تمامی باستان شناسان دنیا شود. البته برخی از مردم محلی درباره این محلی تاریخی بر این باورند که مدرسه رضاییه یزد قسمتی از خانه‌های باقی مانده خاندان رضی است. این بنای تاریخی که در ابتدا زندان بود؛ بعدها به مکانی برای تعلیم علوم مختلف به مشتاقان علم تبدیل شد.

مدرسه ضیائیه یزد پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل آسیب‌های زیادی که متحمل شده بود توسط استاد آخوند خرمی مرمت و بازسازی شد. در مصالح استفاده شده برای مرمت به جای خشت از آجر استفاده شد تا این بنا دوباره زیبایی خود را به دست بیاورد و بازهم مانند گذشته محکم و استوار برای آیندگان باقی بماند.

قسمت های مختلف مدرسه ضیائیه یزد

این زندان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم:

1. گنبد زندان اسکندر یزد

گنبدها بخش جدایی ناپذیر معماری ایرانی _ اسلامی هستند و فرصتی برای نشان دادن هنر بی‌نظیر معماران ایرانی تلقی می‌شوند. گنبد زندان اسکندر یزد نیز توانایی انگشت به دهان کردن تمامی بازدیدکنندگان را دارد. این گنبد 18 متری تنها با استفاده از خشت ساخته شده است و در آن خبری از کاشی‌کاری‌های مرسوم نیست. گچ‌بری‌های داخل گنبد که  با رنگ‌های طلایی و لاجوردی مزین شده به گنبد مدرسه ضیاییه یزد حال و هوای دیگری بخشیده و آن را در عین سادگی، زیبا و مسحورکننده کرده است.

2. شبستان مدرسه ضیاییه یزد

یکی دیگر از قسمت‌های دیدنی و زیبای مدرسه ضیاییه، شبستان آن است. وجود محراب آرامش‌بخش و رواق‌های بزرگ و کوچکی که در اطراف آن به چشم می‌خورد بر زیبایی این شبستان افزوده است. معماری زیبای استفاده شده در شبستان شباهت زیادی به اماکن مذهبی و مساجد قدیمی دارد.

3. بادگیر زندان اسکندر یزد

اقلیم گرم و خشک و کویری شهر یزد باعث شده که بادگیرهای متعددی از فراز این شهر به چشم بخورد؛ به‌طوری‌که یزد به شهر بادگیرها معروف است. معماری خاص این بادگیرها موجب جریان داشتن هوا در تمام نقاط خانه می‌شود و دمای هوا را کاهش دهد.

4. موزه مدرسه ضیاییه یزد

قسمتی از مدرسه ضیاییه به موزه اختصاص داده شده است. این قسمت که دارای لوح‌های سنگی و سنگ‌ قبرهای متعدد است مورد توجه علاقه‌مندان به تاریخ و گذشته شهر یزد قرار دارد.

5. چاه زندان

از دیگر دیدنی‌های زندان اسکندر می‌توان به چاهی با قطر حدودا 2 متر در حیاط این زندان اشاره کرد. این چاه مخوف توسط 38 پله به سردابی با عمق 5 متر منتهی می‌شود و در کف آن حوضی قدیمی به چشم می‌خورد. این چاه که از معدود آثار باقی مانده از بنای اولیه و اصلی زندان است که با معماری خاصی که دارد بازدید از این مکان را جذاب‌تر می‌کند.

برخی عقیده دارند که این چاه جهت فراهم آوردن آب برای استفاده ساکنان این مدرسه ساخته شده است. از طرفی برخی دیگر معتقدند که زندانیان تبعیدی اسکندر در این مکان نگهداری می‌شدند. با این حال جالب است بدانید که علت به وجود آمدن این چاه مرموز، فروریختن پایاب در میان صحن حیاط زندان بوده است.

جاذبه های نزدیک به زندان اسکندر

زندان اسکندر یزد در محله فهادان قرار دارد؛ این محله از قدیمی‌ترین محله‌های شهر یزد محسوب می‌شود. از این‌رو آثار تاریخی زیادی در مجاورت این زندان قرار دارد. بنابراین اگر برای دیدن زندان اسکندر به یزد سفر کرده‌اید، بازدید از جاذبه‌های دیگر را نیز از دست ندهید؛ برخی از این جاذبه‌ها عبارتند از:

1. خانه لاری‌ها

این خانه که در زمان خود به عنوان یکی از مجلل‌ترین و زیباتری خانه‌های شهر یزد محسوب می‌شد، امروزه نیز در میان گردشگران شهر یزد محبوبیت فراوانی دارد. جذابیت اصلی این خانه مرهون معماری زیبا و حیاط با صفای خانه و درختان سرسبزش است که با کمک بادگیرها دمای هوا را مطبوع می‌کنند.

این خانه در ابتدا برای خانواده تاجری که از شهر لار استان فارس به این شهر مهاجرت می‌کنند ساخته می‌شود. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این خانه برای مدتی به عنوان خانقاه نیز مورد استفاده قرار گرفته است. در پایان خانه لاری‌ها در دوران رضاشاه با مشکلات انحصار وراثت دست‌وپنجه نرم می‌کند و برای سالیان طولانی به دست فراموشی سپرده می‌شود. این خانه در سال 1385 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در ادامه به عنوان موزه اسناد شهر بادگیرها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آدرس: خیابان امام خمینی، محله فهادان، مجاور عمارت کلاه فرنگی

2. خانه عرب‌زاده

این خانه زیبا که در سال 1381 در فهرست آثار ملی ثبت شد در نزدیگی زندان اسکندر یزد قرار دارد. محبوبیت این خانه مرهون پنجره‌های رنگی، حوض میان حیاط، گچ‌کاری‌های زیبا با نقوش اسلامی است. اتاق‌های پنج دری و کال‌بندی‌های چوبی بالای درب‌ها نشان از معماری مرسوم در دروه قاجار دارد. امروزه این خانه در مالکیت اداره میراث فرهنگی یزد بوده و موزه شخصی حیدرزاده جهت بازدید عموم در آن دایر است.

آدرس: محله فهادان، گذر یوزداران، رو به روی مجموعه حسینیان

3. بقعه دوازده امام

این بنای تاریخی که مربوط به دوران سلجوقیان است، به عنوان قدیمی‌ترین بنای یزد شناخته می‌شود. بر دیوار گچی شرق بقعه کتیبه‌ای رنگی وجود دارد که نشان می‌دهد این بنا به دستور دو برادر به نام‌های ابویعقوب و ابومسعود که از سرهنگان دستگاه حکومت علاء الدوله بوده‌اند بنا شده است.

در حال حاضر اندکی از گچ‌بری‌های بی‌نظیر این بقعه باقی مانده که نشان دهنده زیبایی کم‌نظیر آن در گذشته بوده است. قسمت‌هایی از آیات قرآن نیز بر دیوارهای بقعه خودنمایی می‌کنند که تماشای آن خالی از لطف نیست. این بنا در مجاورت کامل زندان اسکندر یزد قرار دارد.

همانطور که مطالعه کردید زندان اسکندر یزد پیشینه جذابی از یک زندان مخوف تا تبدیل شدن به مکانی برای تعلیم و تربیت دارد. بنابراین بازدید از این مکان تاریخی درس‌های بسیاری برای ما خواهد داشت؛ هیچ چیزی ماندگار نیست و هرآنچه پیرامون ما قرار دارد قابل تغییر و بهتر شدن است.

جالب است بدانید که بعضی از غرفه‌های این زندان امروزه به صورت فروشگاه‌هایی برای فروش صنایع دستی یزد درآمده و بازدیدکنندگان می‌تواند هنگام دیدن این مکان تاریخی سوغاتی نیز خریداری کنند. نظر شما درباره مدرسه ضیاییه یزد یا همان زندان اسکندر چیست؟ چه اطلاعات دیگری در مورد این بنا دارید؟ فراموش نکنید که نظرات و پیشنهادات خود را با ما و سایر همراهان ایرانگرد به اشتراک بگذارید.