کلات نادری مشهد؛ یادگاری مسحور کننده از نادرشاه

کلات نادری مشهد مرکز شهرستان کلات در استان خراسان رضوی است. این شهر مرزی در شمال شرق خراسان رضوی قرار دارد و از جاهای دیدنی مشهد محسوب می‌شود. کلات مشهد در دامنه‌های کوه‌های هزار مسجد واقع شده و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیاری برای عرضه دارد. اگر شما هم می‌خواهید بدانید کلات نادری کجاست و چه دیدنی‌هایی دارد و با سوغاتی‌های جذاب این شهر و بهترین فصل سفر به آن‌ آشنا شوید، با ما همراه باشید.

گشت و گذاری در کلات نادری مشهد

کلات در لغت به معنای «آبادی یا زیستگاهی بر فراز کوه» است و به این علت نام کلات نادری مشهد را برای این شهر انتخاب کرده‌اند. این شهر در منطقه‌ای کوهستانی و میان کوه‌های هزار مسجد قرار دارد. کلات نادری نامی است که از نادرشاه افشار به یادگار مانده، چرا که نادر شاه،‌ پادشاه قدرتمند وقت، علاقه خاصی به این منطقه داشته و در کشورگشایی‌های خود از آن به عنوان یک دژ نفوذناپذیر و پایگاه حکومتی استفاده می‌کرد. پس از آن نیز دستور ساخت عمارتی را در این منطقه داد که امروزه به کاخ خورشید معروف است.

به دلیل کوهستانی بودن منطقه، کلات نادری آب و هوای خنک و مطبوعی دارد. در این شهر می‌توانید اماکن باستانی و تاریخی فاخری را ببینید و از طبیعت سرسبز و زیبای آن لذت ببرید. کلات نادری مشهد بناهای کهن بسیار، مساجد قدیمی، آبشارهای پرشکوه، تپه‌های دیدنی و… دارد.

کلات نادری (عکس: محسن)

جاهای دیدنی کلات مشهد

کلات مشهد یا کلات نادری، با توجه به تاریخ غنی و پرباری که دارد، دیدنی‌های تاریخی بسیاری داشته و یکی از قطب‌های جذب گردشگر شرق ایران به شمار می‌رود. به علاوه طبیعت بکر و سرسبز آن، یکی دیگر از عوامل جلب توجه بسیاری از علاقه‌مندان است. در ادامه برخی از مهم‌ترین جاهای دیدنی کلات نادری را آورده‌ایم.

دیدنی های کلات نادری

۱. کاخ خورشید: یکی از معروف‌ترین دیدنی های کلات نادری مشهد کاخ خورشید است. نادر شاه پس از پیروزی‌های مقتدرانه خود در کشورگشایی‌هایش به کلات بازگشته و دستور ساخت این کاخ را داد. او هیچ گاه پایان ساخت این بنا را ندید، چرا که خیلی زود مورد سوء قصد قرار گرفته و کشته شد. اما نادر شاه و خانواده‌اش در حین ساخت این قصر، در آن زندگی می‌کردند.

کاخ خورشید سه طبقه و ۱۲ اتاق دارد. اتاق‌های آن توسط نقاشی‌هایی از شاهزادگان نادری و گچ بری‌هایی زیبایی تزیین شده که در زمان خود یکی از پیشرفته‌ترین هنرها بود. هنوز هم آثاری از این نقاشی‌ها بر دیوارهای این کاخ قابل رویت است. معماری بیرونی و سبک ساخت بنا شباهت بسیاری به معماری هندی و مغولی دارد. چرا که ساخت آن به دست اسرایی انجام شد که نادر شاه طی جنگ‌هایش در هند با خود به ایران آورده بود.

کاخ خورشید (عکس: حامد ظهرابیان)

طبقه اول یا زیرزمین این بنا جایی تاریک و ترسناک است که گفته می‌شود محل نگهداری زندانیان یا اسرا بوده و برخی نیز می‌گویند انبار غنایم و جواهرات نادر شاه بوده است. طبقه دوم یا همکف،‌ ساختمان اصلی با ظاهری هشت ضلعی، جایی است که نادر شاه و خانواده‌اش مدتی در آن زندگی کرده‌اند و هشت ضلع و دو ستون استوانه‌ای بزرگ دارد. طبقه سوم آن که متاسفانه تا حدود زیادی تخریب شده، ۶۶ نیم ستون سنگی دارد. بعد از مرگ نادر شاه و در دوره‌های بعدی حکومت پادشاهان دیگر از این بنا به عنوان خزانه‌ای برای جواهرات و غنایم نیز استفاده شده است.

۲. کتیبه نادری: در ورودی دربند ارغونشاه (ورودی قدیمی کلات) کتیبه‌ای سنگی وجود دارد که روی آن اشعاری به زبان ترکی حک شده است. این کتیبه به دستور نادر شاه افشار بر سردر ورودی این شهر حکاکی شد. نادر شاه به شاعر دربار خود به نام گلبن افشار دستور داد شعری ترکی در وصف او بسراید و سپس آن را بر کتیبه‌ای بر سردر سرزمین اجدادی‌اش حک کنند. این کار از سال ۱۱۵۵ تا سال ۱۱۵۷ به طول انجامید.

کتیبه نادری روی صخره‌های بلندی در ورودی شهر حکاکی شد که ارتفاع آن از سطح رودخانه به بیش از ۱۵ متر می‌رسد. دور تا دور این کتیبه مانند تابلویی چهار چوب بندی و با اشکال مختلف زیبایی هنرمندانه تزیین شده است. داخل کتیبه اشعار به زبان ترکی حکاکی شده‌اند که با گذر زمان و تخریب نسبی حکاکی‌ها به سادگی قابل خواندن نیست. اما هنوز هم به راحتی می‌توانند شگفتی هر بیننده‌ای را برانگیزند. کتیبه نادری هم مانند قصر خورشید با مرگ نادر شاه ناتمام ماند.

۳. مسجد کبود گنبد: مسجد کبود گنبد یا مسجد جامع در اصل در دوره سلجوقی ساخته شده و عنوان قدیمی‌ترین بنای تاریخی را در در این منطقه در اختیار دارد. شکوه و ابهت بنا نشان دهنده این است که در آن زمان کلات نادری شهر مهمی بوده که چنین مسجدی در آن ساخته شده است. مسجد کبود به دلیل کاشی کاری‌های نیلگونی که در سقف و تزیین دیوارهای آن به کار رفته به این نام معروف شد.

معماری بی‌نظیر این مسجد و رنگ و لعاب شگفت انگیزش همواره مورد توجه عموم مردم و حتی معماران بوده است. مسجد کبود گنبد یک بار توسط نادر شاه مرمت و بازسازی شد و بخش‌هایی مانند بیتوتات و ایوان‌های اطراف به آن اضافه گردید. پس از نادر شاه هم فتحعلی خان جلایر این مسجد را تعمیر و بازسازی کرد. داخل مسجد دارای یک هشتی بزرگ و ۴ ایوان است و زیر گنبد آن ۳ قبر به چشم می‌خورد. یکی از این قبرها متعلق به حمید محمد خان، مرمت کننده مسجد است. شهدای کلات نیز در این مسجد دفن شده‌اند.

مسجد کبود گنبد (عکس: صادق)

۴. دربند ارغونشاه: دربند ارغونشاه که به دربند کلات هم معروف است، یکی از دروازه‌های ورودی شهرستان کلات بوده و در سمت غربی دژ کلات قرار دارد. دربند ارغونشاه در واقع تنگه‌ای است در ورودی این شهر که ورود و خروج افراد از آن انجام می‌گرفت و چند برج‌ دیده بانی هم برای کنترل این ورود و خروج در کناره‌های دروازه وجود داشت. هنوز هم با رفتن به این منطقه می‌توانید این برج‌ها را ببینید. شهر کلات دو ورودی اصلی داشت که دربند ارغونشاه یکی از آن‌هاست. ورودی دیگر که در حقیقت یک تونل ورودی است که از سمت مشهد وارد کلات می‌شود. کتیبه نادر شاه افشار نیز روی صخر‌ه‌های همین دروازه حک شده است.

دیدنی های نزدیک به کلات نادری

۱. آبشار آب گرم کلات: آبشار آب گرم کلات مشهد، تنها آبشار آب گرم ایران است؛ از این‌رو شهرت بسیاری دارد. این آبشار در همه فصل‌های سال آب گرمی با دمای حدود ۳۰ تا ۳۵ درجه سانتی گراد دارد. ارتفاع این آبشار تا ۲۰ متر هم می‌رسد و سرچشمه آن چند متر بالاتر از آبشار و در دشت‌های هموار قرار دارد. در این دشت‌ها حتی آب گرمتر است. پای آبشار آب گرم کلات مشهد حوضچه کوچکی وجود دارد و مقداری از آب آبشار در آن جمع می‌شود. از آنجایی که آب آبشار گرم است، حتی در فصل‌های نسبتا سرد سال هم می‌توان در این حوضچه شنا کرد.

برای رفتن به این آبشار باید از یک مسیر ویژه کوهستانی عبور کنید. این مسیر پستی و بلندی زیادی ندارد و مسیر نسبتا سبکی است. به لطف این مسیر می‌توانید علاوه بر کوهنوردی سبک، از مسیر کوهستانی و طبیعت بکر آن هم لذت ببرید که در هر فصل از سال زیبایی‌های خاص خود را دارد. آبشار آب گرم کلات در روستایی به نام روستای آبگرم واقع است.

آبشار آب گرم کلات (عکس: حمید)

2. بند نادری: سد تاریخی کلات نادری به نام بند نادری که به سد شرق هم معروف است، در ۴ کیلومتری شمال کلات نادری قرار دارد. قدیمی‌ها منطقه ساخت آن را به نادر شاه افشار نسبت می‌دهند، اما برخی محققان آن را به الغ بیگ پسر شاهرخ گورکانی نسبت داده‌اند. در واقع محققان معتقدند این سد متعلق به دوران گورکانی است. بند نادری روی رودخانه ژرف‌رود ساخته شده و ارتفاعی معادل با ۷۰ متر از سطح رودخانه دارد.

در ساخت سد از آجرهای قرمز استفاده شده و سه حفره عمودی هم در دیواره آن دیده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد دو تا از این حفره‌ها برای کاهش فشار آب و یکی برای تقسیم آن بوده‌اند. دیواره سد حالت نیم‌دایره داشته و فرورفتگی کمی هم در آن دیده می‌شود. این مهندسی نسبتا پیشرفته، نشان می‌دهد مهندسی و ساخت سازه در ایران قدیم بسیار پیشرفته و دقیق بود.

بند نادری (عکس: سعید عباسی)

۳. آبشار قره سو: قره سو عبارتی ترکی و به معنای آب سیاه است، بنابراین گاهی (به ندرت) به آن آبشار آب سیاه هم گفته می‌شود. علت این نام گذاری را به رنگ سیاه آب وقتی از روی سنگ‌های سیاه رنگ کف رودخانه عبور می‌کند، نسبت می‌دهند. این آبشار در سمت جنوب غربی شهر کلات نادری و در فاصله حدودا ۱۰ کیلومتری آن در روستایی به نام قره سو قرار دارد. آبشار قره سو یکی از باشکوه‌ترین آبشارهای این روستا بوده و طبیعت زیبای اطراف آن و نردبان‌های فلزی تعبیه شده برای بالا رفتن از آبشار، توجه اغلب گردشگران را به خود جلب می‌کند.

گفته می‌شود نادر شاه دستور داده آب آبشار قره سو را به وسیله لوله‌هایی به کاخ نادری منتقل کنند، چرا که آب این کاخ نامناسب بود. لوله‌کشی با مهندسی نسبتا پیشرفته‌ای برای انتقال آب کشیده شد، که هنوز هم می‌توان آثار آن را در مسیر میان قصر نادری و آبشار قره سود دید.

آبشار قره سو (عکس: مرتضی ایزانلو)

۴. آبشار ارتکند: آبشار ارتکند یکی از زیباترین ییلاق‌های کلات نادری به شمار می‌رود و در روستایی به همین نام قرار دارد. ارتفاع آبشار حدودا ۳۵ متر بوده و از درون یک غار بیرون می‌آید. در واقع آب برف و باران، یخ‌های ذوب شده از یخچال‌های طبیعی و… از کوه‌ها سرازیر شده و راه خود را از درون تونلی غار مانند پیدا کرده و به شکل آبشاری زیبا به پایین می‌ریزند.

اطراف آبشار و طبیعت سرسبز آن محل بسیار مناسبی برای قدم زدن و لذت بردن از خنکی و اکسیژن خالص است. حوضچه‌های کوچکی هم در پای آبشار وجود دارد که شنا در آب خنک آن‌ها در گرمای تابستان تجربه‌ای عالی است. اطراف آبشار و در کنار غار دو ردیف نردبان تعبیه شده که گردشگران می‌توانند از آن‌ها بالا رفته و آبشار را از نقطه ابتدای آن ببینند.

۵. سد زاوین: زاوین یکی از زیباترین مناطق ییلاقی کلات بوده و به دلیل کوهستانی بودنش طبیعتی سرسبز و آب و هوایی خنک و مطبوع دارد. در این منطقه آبشارها و رودخانه‌های پرآبی وجود دارد، به همین دلیل سد زواین برای ذخیره و آبرسانی بهتر روی رودخانه احداث شد. رودخانه و آبشار زاوین یکی از آن‌ها محسوب می‌شود که زیبایی منطقه را چندین برابر کرده است. با سفر به روستای زاوین علاوه بر لذت بردن از آبشارها، رودخانه‌ها، تپه‌ها و طبیعت سرسبز می‌توانید در کنار سد باشکوه آن تفریح کنید. مردم منطقه معمولا تعطیلات آخر هفته خود را در کنار سد زیبای زاوین می‌گذرانند.

کلات نادری کجاست و چگونه به آنجا برویم؟

اگر شما هم می‌خواهید بدانید کلات نادری کجاست با ما همراه باشید. همانطور که گفتیم در شمال شرق استان خراسان رضوی، شهری به نام کلات قرار دارد که به دلیل اقدامات نادر شاه افشار، به آن کلات نادری هم می‌گویند. این شهر تاریخی در ۱۴۵ کیلومتری شمال مشهد واقع است. کلات نادری از سمت شمال به تپه‌های ماهور در مرز ترکمنستان، از جنوب به کوه هزار مسجد و مشهد، از شرق به شهرستان سرخس و از غرب به شهرستان درگز می‌رسد.

فاصله ۱۴۵ کیلومتری مشهد تا کلات یکی از زیباترین جاده‌هاست؛ جاده‌ای پر پیچ و خم و کوهستانی با منظره‌ای بسیار تماشایی و زیبا که اجازه نمی‌دهد خسته شوید. اگر قصد دارید با خودروی شخصی از مشهد به کلات بروید، باید وارد اتوبان چراغچی شوید و از خروجی جاده کلات به سمت شهر کلات بروید.

بهترین فصل سفر به کلات نادری

گفتیم که شهر کلات نادری، شهری کوهستانی بوده و ارتفاع آن از سطح دریا نسبتا زیاد است. بنابراین آب و هوای خنک و مطبوعی دارد و بهترین جا برای سفرهای تابستانی و بهاری است. به خصوص از اردیبهشت ماه تا اواسط شهریور ماه که هوا تقریبا گرم است، خنکی و آب و هوای بهاری کلات نادری بسیار دلچسب خواهد بود.

اما به دلیل کوهستانی بودن منطقه، پاییز و زمستان معمولا سرد بوده و بارش فراوان برف و باران و سرمای هوا می‌تواند مانع لذت بردن از سفر شود.

سوغات کلات مشهد

کلات مشهد شهری غنی از لحاظ محصولات کشاورزی و دامداری است. به عنوان برخی از مهم‌ترین سوغات کشاورزی آن مي‌توان به گردو، کنجد، عسل و برنج اشاره کرد و ابریشم و پلاس و محصولات چرمی نیز از معروف‌ترین محصولات دامی آن هستند.

یکی از سوغاتی‌های سنتی و معروف کلات نادری انواع بافت‌ها و لباس‌های ابریشمی است که در زاوین و به دست عشایر منطقه تولید می‌شود. از غذاهای محلی و لذیذ کلات مشهد می‌توان به آش کوریا، آش اوماج، آش جوش پره (سمبوسه) و گرماست اشاره کرد.

اقامتگاه های کلات مشهد

کلات نادری اقامتگاه‌های زیادی ندارد، اما اگر قصد ماندن داشته باشید، می‌توانید از اقامتگاه‌های بوم گردی موجود استفاده کنید. همچنین اقامتگاه‌ها یا هتل‌های شهرهای اطراف هم برای گذراندن شب مناسب هستند. اما اگر قصد چادرزنی داشته باشید، بهتر است لوازم ضروری مانند لباس بیشتر و پتو و سایر وسایل گرمایشی به همراه داشته باشید، چرا که هوای شب‌های مناطق کوهستانی معمولا سردتر از روز است.

در این مطلب با کلات نادری و دیدنی‌های آن، بهترین فصل سفر به این شهر و سوغاتی‌های آن و… آشنا شدید. همچنین شما می‌توانید برای داشتن سفر راحت‌تر، از انواع تور مشهد استفاده کنید. امیدواریم از سفر به این شهر زیبا لذت ببرید. در آخر لطفا فراموش نکنید نظرات و پیشنهادات خود را با ما و همراهان ایرانگرد به اشتراک بگذارید.

امتیاز ۴.۵ از ۵ – ۲ رای

در حال ثبت رای