پل خواجو یکی از بناهای تاریخی شهر زیبای اصفهان است که شهرت و محبوبیت بسیاری در میان گردشگران داخلی و خارجی دارد. این پل که قدمت آن مربوط به دوران صفوی است، معماری شگفت انگیزی دارد که تحسین هر بیننده‌ای را بر می‌انگیزد. به علاوه، داستان‌ها و اسرار جالبی که در مورد این پل وجود دارد، دیدن آن را هیجان انگیزتر کرده است. با ما همراه باشید تا در ادامه با پل خواجو، تاریخچه، معماری و راز و رمزهای آن را بیشتر آشنا شویم.
معرفی پل خواجو اصفهان
پل زیبای خواجو (پل بابا رکن الدین) یکی از بناهایی است که هر چه بیشتر به آن دقت کنید، بیشتر محو هوش بالای سازندگان طراح آن خواهید شد که چگونه چند صد سال پیش چنین طراحی و دقتی به کار برده و این شاهکار را خلق کرده‌اند. هر پیچ و تراشی که دیده می‌شود، علاوه بر حفظ ظاهر و زیبایی بنا، دقت منحصر به فردی در دل خود دارد که در کمال ظرافت تمام اصول مهندسی در آن رعایت شده است. به علاوه، در میانه پل ساختمانی وجود دارد به نام بیگلر بیگی که به عنوان اقامتگاهی موقتی برای استراحت شاه صفوی و خانواده‌اش ساخته شده بود.
پروفسور ابهام پوپ و ژان شاردن از ایران شناسان برجسته خارجی در وصف این پل گفته‌اند:
این پل یک اثر تاریخی است که اوج معماری پل فارسی را نشان می‌دهد و یکی از جالب‌ترین پل‌هایی است که وجود دارد… که در کل آن ضرب آهنگی از شرافت و عزت و ترکیبی از شادترین قوام، ابزار، زیبایی و تفریح و سرگرمی دیده می‌شود.
پل بابا رکن الدین (عکس: محمدامیر تمدن)
تاریخچه پل بابا رکن الدین
در سال ۱۰۶۰ هجری قمری شاه عباس دوم دستور داد روی مخروبه‌های پل حسن بیگ که از دوران تیموری باقی مانده بود، پل جدیدی بسازند، که به دلیل نزدیک بودن به محله خواجو و احترام به خواجه‌های دوران صفوی این پل را خواجو نام گذاری کردند. همچنین بنایی در میانه پل به دستور شاه عباس ساخته شد که به عنوان محلی برای استراحت و تفریح شاه و درباریانش استفاده می‌شد. گاهی اوقات هم شاه و همراهیانش از آنجا مسابقات قایق رانی و… را تماشا می‌کردند.
طبق گفته محققان علت ساخت این پل، ایجاد راه مواصلاتی بین محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و راه شیراز بود. شاه عباس صفوی با ساخت این پل می‌خواست علاوه بر ایجاد راهی کوتاه‌تر میان محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و راه شیراز، از آن به عنوان سد نیز استفاده کند.
کتیبه‌ای در بخش جنوبی روی پل نقش بسته که نشان می‌دهد این پل در سال ۱۲۹۰ هجری در دوران قاجار و به دستور ناصر الدین شاه مرمت و بازسازی شده است.
پل بابا رکن الدین (عکس: بابک فروغی)
معماری پل بابا رکن الدین
خواجو یکی از بادوام‌ترین پل‌های تاریخی ایران است که هنوز هم مورد استفاده بوده و محلی برای عبور و مرور مردم به شمار می‌رود. در ساخت این پل از سنگ و آجر و ساروج استفاده شده است و استحکام آن به گونه‌ای است که با گذشت سال‌های بسیار هنوز هم قدرت تحمل عبور خوردرو را هم دارد، اما به منظور حفاظت از این اثر تاریخی ارزشمند، تنها عبور و مرور عابرین پیاده از روی آن ممکن است.
پل تاریخی خواجو طولی معادل با ۱۳۳ متر، عرض ۱۲ متر و معبر ۵/۷ متر دارد. این پل ۲۴ دهانه دارد و دو مجسمه به شکل شیر در دو طرف آن قرار دارد.
این پل در ۴ طبقه ساخته شد که طبقه اول آن شامل پایه و پله‌های پل می‌شود، طبقه دوم معبری است که ستون‌های پل روی آن قرار دارد، طبقه سوم محل عبور آب رودخانه و دریچه‌هایی است که به عنوان سد از آن‌ها استفاده می‌شد و طبقه آخر محل عبور عابرین پیاده بوده و اتاقک شاه نشین نیز در این طبقه قرار دارد.
این دهانه‌ها دریچه‌هایی داشته‌اند که با باز و بسته کردنشان، کنترل آب رودخانه را به دست می‌گرفتند و پل را تبدیل به سدی می‌کردند که آب برای مصارف کشاورزی و… پشت آن جمع شود. شکل نوک تیز پایه‌های پل در انتهای آن‌ها، باعث می‌شد این دهانه‌ها مانند یک آبشکن عمل کرده و فشاری که آب به پل وارد می‌کند، به حداقل برسد.
در طراحی پل شگفت انگیز خواجو از اصل تقارن به خوبی استفاده شده، به طوری که تمامی جزئیات در هر دو سمت پل به صورت کامل تکرار شده و زیبایی پل را چندین برابر کرده. تزیینات روی دیوارها، کاشی‌کاری‌ها و نقاشی‌های موجود بر دیوارهای داخلی به خصوص سقف اتاق شاه نشین نیز خبر از اوج هنر و خلاقیت هنرمندان عصر صفوی در طراحی معماری پل خواجو را می‌دهد.
پل بابا رکن الدین (عکس: سعید استاد)
وجه تسمیه پل خواجو
این پل تاریخی در اصفهان علاوه‌بر نام خواجو، نام‌های دیگری هم دارد که داستان جالبی پشت هر کدامشان است. برای مثال قدیمی‌های اصفهان به آن پل حسن آباد، پل شاه، پل بابا رکن الدین و پل حسن بیگ هم می‌گویند. به این دلیل به خواجو پل بابا رکن الدین می‌گفتند که مسیری برای رفتن به خانقاه و آرمگاه بابا رکن الدین و تخت فولاد بود. همچنین علت نام پل حسن بیگ نیز پل قبلی است که پس از تخریبش، پل کنونی خواجو به جای آن ساخته شد.
از نام‌های دیگر پل خواجو که نسبتا کمتر شناخته شده هستند، می‌توان به پل شیراز، پل گبرها، پل شاهی اشاره کرد. از آنجایی که این پل در نزدیکی جاده اصفهان به شیراز قرار داشت، به آن پل شیراز نیز می‌گفتند. همچنین به این علت که گبرها از این پل برای رفتن به محله خود استفاده می‌کردند، به آن پل گبرها هم می‌گفتند. گبر در آن زمان به معنای زرتشتی یا افراد غیرمسلمان بود. نام پل شاهی هم به این علت بود که ساخت پل به دست شاه عباس انجام شد.
عجایبی در مورد پل خواجو اصفهان
در معماری و طراحی‌های پل زیبای خواجو اسراری کشف شده است که بیش از پیش آن را مرموز و شگفت انگیز کرده‌اند و هر کدام جلوه‌ای از هنر، خلاقیت و مهندسی دقیق زمان خود هستند. برخی از مهمترین آن‌ها را در ادامه آورده‌ایم.
۱. شیرهای سنگی: در کل ۱۲ شیر سنگی در اصفهان وجود دارد که نمادی از این شهر هستند و هر کدام در جای مشخصی قرار دارند، ۲ عدد از آن‌ها در دو طرف پل خواجو ساخته شده‌اند. برخی معتقدند این شیرها نمادی از سپاهیان بختیاری است که از اصفهان و زاینده رود محافظت می‌کنند. روی بدن این شیرها حروفی حجاری شده که به اعتقاد برخی از کارشناسان نشان دهنده حروف اول اسم سازندگانشان است. همچنین طرح‌هایی هم بر بدن شیرها حکاکی شده که نمادی از ورزش‌های باستانی اصفهان هستند.
2. شمع‌ها: اگر از زاویه ۳۰ تا ۴۰ درجه شرقی به دهانه‌های پل از زیر آن بنگرید، شاهد اشکال شمع مانندی خواهید بود که از تداخل دهانه‌ها به وجود آمده و شگفتی این پل را دو چندان کرده‌اند. هنگام غروب آفتاب بهترین زمان برای دیدن این شمع‌هاست.
۳. قبله نما: در نزدیکی شیرهای سنگی و در سمت شمالی پل روی تخته سنگی، قبله نمایی به شکل آفتاب وجود دارد که دیدن آن خالی از لطف نیست.
۴. نمایی از گنبد حرم امام رضا (ع): اگر در فاصله چند متری از پل بایستید و به دهانه‌های پایینی پل نگاه کنید، نمایی مشابه گنبد حرم مطهر امام رضا (ع) را خواهید دید. به خصوص اگر در تاریکی شب کنار این پل قدم بزنید و چراغ‌های بخش پایینی دهانه‌ها به طور کامل روشن باشد، دیدن این نمای زیبا ساده‌تر است.
5. سرلوحه دهانه‌های پل: اگر به نقاشی‌ها و طرح و نگار داخل دهانه‌های پل به خوبی نگاه کنید، متوجه خواهید شد که طرح هیچکدام از آن‌ها مشابه هم نیست. در واقع طرحی که در دیواره داخلی هر کدام از دهانه‌های پل نقاشی شده متفاوت است و خلاقیت بالای طراحان دوران صفوی را نشان می‌دهد.
۶. سقف‌های منحنی شکل: سقف منحنی شکل یا طاق چشمه‌ای در واقع یکی از میراث اصفهان است که در بناهای قدیمی به ویژه منازل قدیمی این شهر به چشم می‌خورد. اگر داخل دهانه بروید و به سقف آن نگاه کنید، خواهید دید که سقف به صورت قوس نیم لوزی است که از کناره‌های آن لبه‌هایی به صورت روبه‌رو به هم ساخته شده است. به طوری که اگر دو نفر رو به روی یک ضلع بایستند و به آرامی صحبت کنند به راحتی می‌توانند صدای یکدیگر را بشنوند. این موضوع دلیل علمی دارد و ثابت شده است که چنین قوس‌هایی صدا را منعکس کرده و همین پیچش صدا آن را بسیار زیباتر به گوش می‌رساند. برای همین است که نوازنده‌ها و خواننده‌هایی به خصوص در شب‌های تابستان زیر این پل مشغول آواز خوانی هستند. صدای آواز آن‌ها به همراه زیبایی‌های پل هر رهگذری را مجبور به ایستادن و گوش کردن می‌کند.
7. تخته سنگ‌های دیواره‌ها: بر دیواره‌های داخلی دهانه‌های پل تخته سنگ‌هایی با ابعاد مختلف وجود دارد که روی هر کدام نقش و نگاری منحصر به فرد دیده می‌شود. گفته می‌شود این نقش‌ها آثار هنرمندانی است که این تخته سنگ‌ها را به دیوار نصب کرده‌اند. در واقع با استفاده از آن‌ها نشانه گذاری کرده و در آخر تکمیل و پایان کار را به راحتی چک می‌کردند. به علاوه، می‌توان آن‌ها را نوعی یادگاری برای آیندگان از جانب هنرمندان وقت در نظر گرفت. برخی نیز بر این باورند در ساخت پل از سنگ‌های باقی مانده از کاخ‌های ساسانی استفاده کرده‌اند که روی آن‌ها چنین علامت‌هایی با حروف یونانی حک شده بود. چرا که برخی از سنگ تراشانی که در ساخت کاخ ساسانی دست داشتند، یونانی بودند.
8. عقاب تیزچنگال: تصاویری که درست از بالای پل گرفته شده به خوبی نشان می‌دهد پل خواجو از بالا مانند عقابی است که بر فراز زاینده رود پرواز می‌کند. اتاقک شاه نشین نمایی از سر و بدن عقاب و کنگره‌های طبقات مختلف پل مانند پرها و دم این عقاب تیزچنگال هستند.
۹. سنگ قبرهای عجیب: پل خواجو در سال ۱۳۸۸ مرمت شد؛ در زمان این بازسازی سنگ قبرهایی بسیار عجیب کشف شد که روی آن‌ها کنده کاری‌های زیبایی حکاکی شده بود. این سنگ قبرها که هنوز هم رازشان کشف نشده، به موزه سنگ تخت فولاد منتقل شدند.
۱۰. ملات: یکی دیگر از ویژگی‌هایی که پل زیبای خواجو را در لیست شگفت انگیزترین پل‌های تاریخی قرار می‌دهد، ملاتی است که در ساخت آن استفاده شده است. چرا که ملاتی که در ساخت دیواره‌ها و به خصوص پی ریزی آن استفاده شده، نسبت به آب حساس است. در واقع هر چه آب بیشتری به این نوع ملات برسد، مقاوم‌تر می‌شود.
پل بابا رکن الدین
موقعیت مکانی پل خواجو
همانطور که گفتیم پل خواجو یکی از بناهای تاریخی مشهور و ارزشمند اصفهان است که روی رودخانه زاینده رود ساخته شده است. این پل در سمت شرقی سی و سه پل (که به آن پل الله وردی خان هم می‌گویند)، قرار داشته و تنها ۱۸۰۰ متر از آن فاصله دارد. پل باستانی خواجو در انتهای جنوبی چهارباغ خواجو و در انتهای شرقی خیابان کمال الدین اسماعیل اصفهانی واقع شده است.
مسیر دسترسی به پل بابا رکن الدین
برای رفتن به پل خواجو می‌توانید از سمت فلکه بزرگمهر وارد خیابان مشتاق شوید، سپس به سمت تقاطع خیابان کمال اسماعیل و خیابان خواجو بروید؛ پل بابا رکن الدین در انتهای خیابان خواجو قرار دارد. این پل خیابان کمال اسماعیل و بلوار آیینه خانه را به هم متصل می‌کند. بنابراین می‌توانید از طریق این خیابان هم به پل دسترسی داشته باشید.
همچنین برای رفتن به این پل می‌توانید از اتوبوس و مترو هم استفاده کنید. ایستگاه اتوبوس کمی بالاتر از پل است و برای رسیدن به پل باید چند متری پیاده بروید. نزدیکترین ایستگاه مترو نیز به این پل، ایستگاه سی و سه پل است. پس از پیاده شدن در این ایستگاه بهتر است حدود ۲ کیلومتر باقی مانده تا پل را از تاکسی استفاده کنید.
پل بابا رکن الدین (عکس: سهراب پورخلیلی)
جاهای دیدنی نزدیک به خواجو
شهر اصفهان پر از دیدنی‌های تاریخی و طبیعی است؛ هر کدام از جاهای دیدنی اصفهان جذابیت‌های خاص خود را دارد. در اطراف پل باستانی خواجو هم دیدنی‌های بسیاری وجود دارد که می‌توانید پس از بازدید از این پل، به دیدن آن‌ها هم رفته و از زیبایی‌ها و تاریخ غنی آن‌ها لذت ببرید. پس بیایید نگاهی به برخی از جاهای دیدنی نزدیک به پل بابا رکن الدین بیندازیم.
۱. سی و سه پل: سی و سه پل هم مانند پل زیبای خواجو یکی از آثار دوره صفویه است. کافی است چند دقیقه به سمت غرب پیاده روی کنید تا سی و سه پل زیبا را ببیند. از آنجایی که این دو پل شباهت‌هایی داشته و همچنین بسیار نزدیک به هم هستند، برخی فکر می‌کنند هر دوی آن‌ها یک پل هستند. در صورتی که این گونه نیست. هر کدام از این دو پل از آثار تاریخی ارزشمند ایران بوده و جذابیت‌های خاص خود را دارند.
سی و سه پل
۲. میدان نقش جهان: اگر می‌خواهید پس از بازدید از خواجو، به دیدن این میدان بروید کافی است تنها ۳ کیلومتر مسیر را سوار تاکسی شده و از جاذبه‌هایی مانند کاخ عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام و سردر قیصریه در میدان نقش جهان اصفهان دیدن کنید. میدان نقش جهان یکی از معروفترین جاهای دیدنی اصفهان است. این میدان در میراث جهانی یونسکو هم به ثبت رسیده است.
میدان امام اصفهان
۳. باغ گل اصفهان: باغ گل‌های اصفهان فاصله زیادی با پل خواجو ندارد، پس می‌توانید به راحتی با استفاده از تاکسی یا اتوبوس به این باغ زیبا برسید. این باغ گل پر از انواع گل‌های زیبا و کمیاب است. با رفتن به این باغ رنگارنگ می‌توانید از حال و هوای منحصر به فرد و نشاط آور آن لذت ببرید.
۴. کاخ چل ستون: یکی دیگر از دیدنی‌های نزدیک به خواجو کاخ چهل ستون است. برای رفتن به این کاخ بهتر است چند کیلومتری را سوار تاکسی شوید. این باغ در واقع محوطه‌ای سرسبز و پر از درختان قدیمی و تنومند است و در میان بنایی باشکوه با ۲۰ ستون مانند نگینی می‌درخشد.
موزه کاخ چهلستون (عکس: آدرین)
در این مطلب با پل خواجو و راز و رمزها و دیدنی‌های نزدیک به آن آشنا شدیم. خالی از لطف نیست که بگوییم می‌توانید خوشمزه‌ترین غذاها را از بهترین رستوران های اصفهان تهیه کنید و لذت ببرید. امیدواریم از سفر به شهر زیبای اصفهان و بازدید از این پل لذت ببرید. در آخر لطفا فراموش نکنید نظرات و پیشنهادات خود را با ما و سایر همراهان ایرانگرد به اشتراک بگذارید.
در حال ثبت رای
دیدگاهتان را بنویسید