شهر اصفهان به دلیل موقعیت جغرافیای خاص و دور بودن از مرزهای کشور در چند دوره تاریخی به عنوان پایتخت انتخاب شد. پایتخت سلسله صفويان شهر اصفهان بوده است. به این ترتیب بناها و آثار ارزشمندی از دوران صفویه در این شهر به یادگار مانده که یکی از این بناها عمارت عالی قاپو است که در مجموعه تاریخی نقش جهان قرار دارد. با ما همراه باشید تا نگاهی به این عمارت، تاریخچه و معماری آن بیندازیم.
فهرست مطلب:
کاخ عالی قاپو اصفهان
عمارت عالی قاپو یکی از بناهای میدان نقش جهان اصفهان است. میدان نقش جهان میدانی مستطیل شکل است که چهار بنای ارزشمند از جمله کاخ عالی قاپو، مسجد شاه (مسجد جامع عباسی يا مسجد امام)، مسجد شیخ لطف الله و سر در قیصریه را در خود جای داده است.
كاخ عالي قاپو که یکی از زیباترین جاهای دیدنی اصفهان است در ضلع غربی مجموعه تاریخی نقش جهان درست روبروی مسجد شیخ لطف الله قرار دارد. بنای با شکوه کاخی که بعد از گذشت بیش از ۴۰۰ سال همچنان استوار و پابرجا ایستاده است. آنچه در نگاه اول در ذهن هر بیننده نقش می‌بندد این است كه کاخی که اکنون بی هیچ چلچراغ و پرده‌ای و تزیینات و لوازمی است چه روزگارانی بر خود دیده است. چه کسانی در این کاخ رفت و آمد داشته‌اند و بر آنها چه گذشته است.
عالی قاپو (عکس: افشین فرزان)
وجه تسمیه کاخ عالی قاپو
قبل از پرداختن به بنای عالی قاپو اصفهان بهتر است از وجه تسمیه این کاخ بگوییم. عالی قاپو یک اصطلاح ترکی به معنای درگاه بلند است. از دوران صفویه مذهب شیعه در ایران رسمی شد و شاه عباس یکم نیز ارادت خاصی به حضرت علی (ع) داشت. به گواه تاریخ درب اصلی بنای عمارت عالی قاپو را شاه عباس یکم از نجف اشرف و مقبره حضرت علی (ع) به این عمارت آورده است. بالای این درب بر روی کاشی زرد رنگ نوشته شده” انا مدینه العلم و علی بابها”. از دیگر دلائلی که ارادت شاه عباس را به حضرت علی (ع) نشان می‌دهد استقرار ۱۱۰ توپ جنگی در مقابل عالی قاپو به حساب حروف ابجد نام علی (ع) است. درب اصلی کاخ عالی قاپو در اصفهان احترام و تقدس ویژه ای داشته هر کس از این در وارد می‌شد از جمله پادشاه بایدآستانه را می‌بوسید و سپس وارد کاخ می‌شد. گفتنی است درب عالی قاپو به شهر نجف و مقبره حضرت علی (ع) برگردانده شده است.
معماری عالی قاپو اصفهان
در محوطه نقش جهان وقتی روبروی کاخ می‌ایستید کاخ دو طبقه به نظر می‌آید. اما عالی قاپو ۶ طبقه است و ۴۸ متر ارتفاع دارد. ایوان بلند کاخ با ستون‌های زیبا از جنس درخت چنار به خوبی به چشمتان می‌آید و جلوه‌گری می‌کند. به طور کلی
می‌توان گفت طبقات عالی قاپو دارای بخش‌های عمومی و خصوصی بوده‌اند. به این ترتیب که طبقه اول به عنوان ورودی کاخ، عمومی و در دسترس افراد مختلف بوده است. طبقه دوم تدارکات، طبقه سوم نیز عمومی و در اختیار میهمانان پادشاه و محل پذیرایی بوده؛ مابقی طبقات جزو حریم خصوصی پادشاه بوده است.
عالی قاپو اصفهان ۵ درب ورودی دارد. یک درب به سمت دروازه دولت و در شمال درب شاهی باز می‌شود. درب مغرب، درب اندرونی و درب آشپزخانه نیز از دیگر درب‌های این کاخ با شکوه است. به تماشای کاخ از محوطه میدان بسنده نمی‌کنیم و با هم به داخل عمارت می‌رویم.
عالی قاپو (عکس: خشایار کریمی)
بخش های مختلف کاخ عالی قاپو
بیایید با گشتی در عمارت عالی قاپو معماری این شاهکار تاریخی را بررسی می‌کنیم. از درب ورودی اصلی که وارد شوید یک فضای مربع شکل با مساحتی درحدود ۷۰ مترمربع می‌بینید سقف این اتاق گنبدی شکل است. دو طرف آن دو درب قرار دارد که راهنمای شما برای ورود به تالارها و کشیک خانه است. اگر در این اتاق مربع شکل کمی بمانید یک پدیده جالب را خواهید دید. اگر دوست شما در یک ضلع اتاق و رو به دیوار حرفی شبیه به پچ پچ بگوید (به نحوی که شما در حالت عادی نمی شنوید) شما در ضلع دیگر اتاق به وضوح تمام کلمات را خواهید شنید.
مسیر راه پله‌ها را که در پیش بگیرید. نقاشی‌های پلکان‌ها چنان زیباست که نمی‌توانید از آنها چشم بردارید. نقاشی‌هایی با اشکال گل و بوته روی کاشی‌های مربعی کوچک چون فرشی راه پله‌ها را پوشانده است. در مسیر پله‌ها از دیدن پنجره‌های كاخ غافل نشوید، پنجره‌های چوبی نمایی دلنشین از میدان را در قاب خود دارد. در ادامه به طبقه دوم می‌رسید اینجا آبدارخانه بوده، آبدار خانه جایی است که شربت و چای و نوشیدنی‌های دیگر برای مهمانان مهیا می‌شده است. آبدارخانه انبار آذوقه نیز می‌تواند باشد.
پله‌های عمارت عالی قاپو
در طبقه سوم عمارت، ایوان قرار دارد. در ایوان ۱۸ ستون چوبی پیرامون شما قرار گرفته، ایوان کاخ درست جایی است که شاه عباس بازی چوگان را در محوطه نقش جهان بر بلندای آن به تماشا می‌ایستاده است. از بالای ایوان می‌توانید دروازه‌های بازی چوگان را در محوطه میدان ببینید. در روزگارانی سوارکاران با اسب‌های تازه نفس در این میدان و مقابل پادشاه به رقابت می‌پرداختند و تیم برنده از پادشاه صفوی سکه جایزه می‌گرفت. به سقف ایوان خوب نگاه کنید طرح‌های گره چینی آنچنان با تبحری خاص ایجاد شده‌اند که گویی در سقف ایوان فرش گسترده‌اند.
در وسط ایوان حوضی از جنس سنگ مرمر و فلز مس قرار دارد. جالب است بدانید در حدود ۴۰۰ سال پیش با امکانات آن زمان بدون استفاده از پمپ و برق، آب استخر وسط میدان را به این حوض انتقال می‌دادند. فواره‌ای نیز درون این حوض وجود داشته است. پشت این ایوان اتاق‌های بزرگی قرار دارد این اتاق‌ها مکانی مناسب برای برگزاری جلسات بوده است. اتاق‌های پشت ایوان دارای تزیینات اسلیمی (نقش‌های تزیینی که می‌تواند شامل گیاهان، گل پیچک و یا خطوط صاف و منظم باشد) و مینیاتور است. لازم به ذکر است هنر اسلیمی و مینیاتورها هنر دست استاد رضا عباسی نقاش و مینیاتور دوران صفوی است.
از طبقه سوم به بعد مسیر پله‌ها باریک‌تر و طی کردن مسیر سخت‌تر می‌شود، به علاوه در این بخش پله‌ها پاگرد ندارد. طبقه چهارم كاخ حرمسرا و طبقه پنجم نیز خوابگاه پادشاه بوده است. جالب است بدانید طبقه پنجم دارای دربی مخفی بوده و اگر جای درب را ندانید در طبقه پنجم توقف نخواهید کرد و به طبقه ششم می‌رسید.
اتاق صوت یا اتاق موسیقی شاهکار معماري عمارت عالی قاپو است. این اتاق را در طبقه آخر (ششم) این عمارت خواهید دید. این فضا دارای دو اتاق بزرگ و ۶ اتاق کوچک است. درهای اتاق موسیقی چوبی و طلا کوب بوده که متاسفانه اکنون در موزه لوور فرانسه است.
اتاق موسیقی مملو از گچبری‌های تُنگ بری است. به این معنا که اشکالی نظیر کوزه و یا تنگ به شکلی توخالی در سراسر سقف و دیوارها ایجاد شده است. هنر تنگ بری را گچکاران دوره صفویه به حق به زیبایی هر چه تمام در اتاق موسیقی پادشاه در معرض نمایش گذاشته‌اند. وجود هنر تنگ بری در این اتاق موجب شده در هنگام نواختن موسیقی صدای موسیقی به شکلی واضح و به دور از انعکاس به گوش برسد. پس از دیدن اتاق موسیقی، بازدید از کاخ در اینجا به پایان می‌رسد.
اتاق موسیقی (عکس: زانگ)
قدمت و تاریخچه عالی قاپو در اصفهان
پس از انتقال پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان این عمارت به دستور شاه عباس اول بنا گردید. شاه عباس اول پنجمین پادشاه سلسله صفویان است. سلسله صفوی حدود ۲۳۵ سال بر ایران حکومت کردند.
کاخ عالی قاپو در اصفهان در طی سالهای ۹۷۳ تا ۹۷۷ هجری قمری دولتخانه صفویان بوده و در طی سال‌ها در زمان پادشاهانی همچون شاه صفی، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین ساخته شده است. به عبارتی در هر دورانی بخشی به آن اضافه می‌شد یا مرمت و بازسازی می‌گردید. بيشترين تغييرات در زمان شاه عباس دوم در بنا ایجاد شد. این کاخ اتفاقات مهم تاریخی را بر خود دیده و رایزنی‌های بسیار برای امور مملکت داری میان پادشاهان صفوی در این کاخ انجام گرفته است.
عالی قاپو اصفهان متاسفانه زخمی جنگ‌ها و تغییرات سلسلهها است. استیلای افاغنه در ایران آسیب‌های فراوانی به کاخ عالی قاپو وارد کرد. عالی قاپو مورد بی مهری حاکم وقت اصفهان ظل السلطان نیز قرار گرفت. ظل السلطان از شاهزادگان قاجاری بود که البته چون مادرش از تبار قاجار نبود هیچ‌گاه نتوانست به سلطنت برسد. او 34 سال حاکم اصفهان بود در این مدت برای اثبات قدرت خود دست به اقداماتی تخریب گرانه زد؛ از جمله این اقدامات تخریب بناهای به جا مانده از دوران صفویان بود. عمارت عالی قاپو نیز از گزند او در امان نماند. او تمام آیینه کاری‌های ستون‌های این عمارت را تخریب کرد. و همچنین بخش زیادی از نقاشی‌های زیبای عالی قاپو در سایه جهل و نادانی ظل السطان با کشیدن گچ بر روی آنها تخریب شد. (متاسفانه تا اوائل سال ۱۳۴۰ نیز در این کاخ پخت نذری انجام می‌شد و دود حاصل از آتش افروخته، سیمای نقاش‌های زیبای این عمارت را سیاه رنگ کرده است؛ و هنوز نیز باقی مانده دوده‌ها بر روی برخی نقاشی‌ها به جا مانده است.)
عمارت عالی قاپو (عکس: محمد محمدی)
آدرس كاخ عالی قاپو اصفهان و مسیر دسترسی به آن
برای رسیدن به عالی قاپو باید ابتدا به دروازه دولت (میدان امام حسین (ع)) بروید این میدان حدفاصل چهار باغ پایین و چهار باغ عباسی قرار گرفته است. ساختمان شهرداری اصفهان نیز در این میدان قرار دارد. بعد از رسیدن به میدان امام حسین وارد خیابان سپاه شوید، مردم محلی به این خیابان سپه می‌گویند.
پیشنهاد می‌کنیم این خیابان را پیاده طی کنید. خیابان سپه مملو از فروشگاه‌های کیف و کفش است. اگر با خودرو سفر مي‌كنيد نگران جای پارک نباشید پارکینگ طبقاتی حکیم، در خیابانی به همین نام در نزدیکی میدان قرار گرفته است به تقاطع خیابان حکیم و سپه که رسیدید راه خود را مستقیم ادامه دهید.
در انتهای خيابان سپه طاق آجری بزرگی ورودی این میدان را نشان می‌دهد. در اینجا میدانی بزرگ با چهار اثر تاریخی با شكوه، فروشگاه‌ها، حجره‌ها، بازارهای تو در تو، رستوران و کافی شاپ روبروی شما قرار دارد. به میدان که رسیدید کافی است به سمت ضلع غربی بروید تا کاخ عالی قاپو با ایوان زیبایش در برابر شما خودنمایی کند.
کاخ عالی قاپو در اصفهان (عکس: محمد محمدی)
جاهای دیدنی نزدیک عالی قاپو
قبل از پرداختن به جاهای دیدنی نزدیک عمارت عالی قاپو باید از میدان نقش جهان گفت. میدانی با چهار اثر برجسته تاریخی که برای دیدن هر یک باید چند ساعتی وقت بگزارید. مسجد شاه یا مسجد جامع عباسی با معماری منحصر به فرد در ضلع جنوبی میدان قرار گرفته است. مسجد جامع عباسی چهار مناره دارد.
روبروی عمارت عالی قاپو و در ضلع شرقی مسجد شیخ لطف الله قرار گرفته این مسجد نیز دارای معماری خاصی است. جالب است بدانید مسجد شیخ لطف الله مناره و شبستان ندارد. سر در قیصریه نیز در ضلع شمالی میدان قرار گرفته است. حوضی زیبا در محوطه این سر در قرار دارد همچنین دارای ۴ درب فرعی و یک درب اصلی است. ۲۰۰ حجره دو طبقه دور تا دور میدان قرار گرفته که عموما محل عرضه صنایع دستی است.
مسجد شیخ لطف الله (عکس: علیرضا سالمی)
اگر می‌خواهید هم خرید کنید هم بازدید از چند اثر تاریخی داشته باشید میدان نقش جهان بهترین گزینه است. در این میدان غیر از بازدید از چندین اثر تاریخی می‌توانید به بازار مسگرها، بازار قیصریه، بازار رنگرزها، بازار دارالشفا، بازار زرگرها، بازار مخلص، بازار سرای هندوها، بازار کفاش ها و… بروید. بازارهای نقش جهان مکان مناسبی برای خرید سوغات است از این
بازارها دست خالی برنخواهید گشت. انواع صنایع دستی، ظروف مسی، خاتم و منبت، گلیم، بدلیجات و لوازم تزیینی، انواع گز و.. در اینجا یافت می‌شود.
بعد از گشت زدن در بازار ها پیشنهاد می‌کنیم به چایخانه چاه حج میرزا نیز سری بزنید این چایخانه بسیار معروف است. چایخانه حج میرزا تزییناتی منحصر به فرد دارد و مملو از لوازم قدیمی است.
از بناهای تاریخی دیگر میدان نقش جهان می‌توان به موزه عصار خانه شاهی، حمام تاریخی شاه، مسجد تاریخی جارچی و… اشاره کرد. خانه مشروطیت اصفهان نیز در فاصله ۵ دقیقه‌ای از کاخ دارد.
بعد از گشت و گزار در میدان نقش جهان برای رفع خستگی می‌توانید از بستنی فروشی‌های میدان، بستنی و فالوده خوشمزه اصفهان را بخرید و با نشستن در محوطه کمی استراحت کنید. در میدان نقش جهان چندین درشکه برای گشتی به دور میدان وجود دارد با کرایه درشکه های میدان می‌توانید دور تا دور میدان را چرخی بزنید و از این سواری لذت ببرید. صدای سم اسبان و زنگوله درشکه شما را به روزگاران قدیم می‌برد.
میدان امام اصفهان
اگر از زیبایی‌های میدان نقش جهان دل کندید و توانستید به طور کامل از این مجموعه بازدید کنید. برای دیدن دیگر آثار تاریخی نزدیک میدان می‌توانید برنامه‌ریزی كنيد. از عمارت عالی قاپو و میدان نقش جهان می‌توانید به راحتی به کاخ چهلستون بروید این کاخ نیز یادگار دوران صفوی است. در محوطه کاخ چهلستون موزه تاریخ طبیعی و حیات وحش، عمارت مسعودیه و موزه هنرهای تزیینی (رکیب خانه) را می‌توانید ببینید. موزه های اصفهان از جذاب‌ترین دیدنی‌های نصف جهان محسوب می‌شوند.
در خیابان مجاور کاخ چهلستون (خیابان باغ گلدسته) کاخ و عمارت هشت بهشت از دیگر جاهای دیدنی نزدیک کاخ است. کاخ هشت بهشت نیز از یادگاران دوران صفوی و در زمان شاه سلیمان احداث شده است. یکی از بهترین هتل‌های اصفهان (هتل عباسی) نیز در نزدیکی کاخ هشت بهشت قرار دارد. این هتل نیز در واقع کاروانسرایی در دوران آخرین پادشاه صفوی شاه سلطان حسین بوده که در سال ۱۳۳۶ مرمت و بازسازی می‌شود.
موزه کاخ چهلستون (عکس: آدرین)
از عمارت عالی قاپو تا میدان انقلاب راهی نیست، میدان انقلاب نیز از مراکز مهم خرید شهر اصفهان است. با طی مسافت 10 دقیقه‌ای به میدان انقلاب و به سی و سه پل می‌رسید. سی و سه پل معروفترین پل اصفهان و یادگاران دوران صفوی است. این پل چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا را به هم متصل می‌کند. بعد از عبور از سي و سه پل به مراکز خرید در بخش دیگر شهر می‌رسید.
دیدنی های اصفهان تمامی ندارد. برای دیدن جاذبه‌های اصفهان باید چند روزی وقت بگذارید. اگر می‌خواهید چند روزی در اصفهان بمانید و تصمیم دارید در نزدیکی میدان نقش جهان اقامت کنید؛ رزرو هتل جام فیروزه و مهانسرای سنتی اصفهان در مجاورت میدان نقش جهان می‌تواند انتخاب مناسبی باشد. کمی دورتر و در فاصله ۵ دقیقه ای و در نزدیکی دروازه دولت هتل پیروزی، مهمانپذیر کاخ اصفهان و مهمانپذیر میهن نیز از دیگر اقامتگاه‌هایی با امکانات مطلوب و نزدیک عالی قاپو می‌باشند. در آخر باید گفت برای اتمام گردش خود در اصفهان می‌توانید از بهترین رستوران های اصفهان خوشمزه‌ترین غذای سنتی اصفهان یعنی بریونی را سفارش دهید. تا گردش
گفتنی است عالی قاپو اصفهان حدود ۱۲ سال محبوس در داربست‌های فلزی بود. درطول تاریخ هم مورد بی مهری تمام قرار گرفت؛ اکنون نیز برخی بازدید کنندگان تنش را با خودکار و ابزار تیز می‌آزارند. شما چه اطلاعات دیگری در مورد این عمارت زیبا دارید؟ لطفا نظرات خود را با ما و سایر همراهان ایرانگرد به اشتراک بگذارید.
در حال ثبت رای
دیدگاهتان را بنویسید