آتشکده یزد و آتش ورهرام: معرفی، تاریخچه، معماری و آدرس

آتشکده یزد که به آن آتشکده ورهرام (بهرام)‌ نیز می‌گویند یکی از معروف‌ترین دیدنی های یزد و بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی این شهر است. این آتشکده در واقع عبادتگاه زرتشتیان بوده و هنوز هم زرتشتیان ساکن در یزد، برای عبادت به این آتشکده می‌روند. در ادامه این مطلب اطلاعات بیشتری در مورد آتشکده یزد، تاریخچه، آدرس و ساعت بازدید از آن را آورده‌ایم، پس با ما همراه باشید.

آتشکده یزد؛ جایگاه آتشی ۱۵۰۰ ساله

بر خلاف باور عموم، پیروان دین زرتشتی آتش نمی‌پرستند. آن‌ها به اهورا و مزدا یعنی خدای خوبی‌ها و بدی‌ها معتقدند و آتش را نشانه‌ای از پاکی می‌دانند. به همین دلیل همواره در مراسم‌ها و عبادت‌هایشان آتش هم حضور دارد. زرتشتیان به آن ورهرام هم می‌گویند که به معنای پیروزی است، چرا که اعتقاد عجیبی به پاکیزگی و خوش یمنی آتش دارند.

کمتر از 100 سال پیش که تعداد پیروان دین زرتشت در ایران و به خصوص یزد بسیار بود، ساختمان اصلی آتشکده بزرگ یزد ساخته شد. اما آتشی که درون آن می‌سوزد قدمتی در حدود ۱۵۰۰ سال دارد. شاید در ابتدا فکر کنید ممکن نیست آتشی به مدت ۱۵۰۰ سال خاموش نشود. اما باید بدانید این داستان واقعی است و آتش آتشکده یزد در ۱۵۰۰ سال عمر خود تا به حال خاموش نشده است.

آتشکده زرتشتیان یزد

آتش کنونی که در آتشکده باستانی یزد می‌سوزد، داستانی طولانی داشته و راه درازی را تا این آتشکده آمده است. این آتش در ابتدا شعله‌ای از آتش آتشکده کاریان یا آذرفرنبغ در لارستان بود. زمانی که در کاریان جنگ به راه افتاد، زرتشتیان در محافظت از آتش مقدسشان آن را به شهری به نام عقدا در یزد بردند. این آتش مقدس حدود ۷۰۰ سال در عقدا روشن ماند.

طی جنگ‌های تاریخی، آتش مقدس به روستایی به نام ترک آباد در اردکان برده شد و در حدود ۳۰۰ سال هم در آنجا به زندگی خود ادامه داد. پس از آن در سال ۸۵۲ خورشیدی یا همان ۱۴۷۴ میلادی، به یزد بازگردانده شد. در ابتدا در خانه یکی از موبدان به نام یزد بود که پس از ساخت آتشکده کنونی، به آنجا منتقل شد.

ماجرای آتش ورهرام

آنچه که آتشکده یزد را متمایزتر از سایر آثار باستانی می‌کند، آتش ورهرام است؛ همان آتشی که بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارد. همانطور که گفتیم این آتش سفری طولانی را از آتشکده ناهید پارس تا آتشکده کنونی یزد طی کرده، اما با این حال همواره فروزان بوده و همین امر ایمان و اعتقاد زرتشتیان را بیش از پیش قوی‌تر می‌کند.

در حال حاضر زرتشتیان سه آتش مقدس در دین خود دارند. نام این سه آتش به ترتیب میزان تقدس و ایمانی که مردم زرتشت به آن‌ها دارند آتش بهرام، آذران و دادگاه است. همانطور که پیداست، آتش بهرام یا ورهرام جایگاه ویژه‌ای در دین زرتشتی دارد. مردم زرتشت آن را پادشاه پیروزگر آتش‌ها می‌دانند. به اعتقاد آن‌ها آتش ورهرام با دروغ و ریا و تباهی می‌جنگد. از نگاهی دیگر، زرتشتیان می‌گویند آتش بهرام این قدرت را دارد که تمامی خدایان را جلب کند؛ این آتش درگاهی برای ارتباط زمین و آسمان است و وقتی خدایان آسمانی به زمین می‌آیند، در ابتدا به دیدن آتش بهرام می‌روند.

آتش ورهرام آتشکده یزد

علت نام‌گذاری این آتش به «بهرام» را می‌توان در معنای این کلمه جستجو کرد. در واقع به باور زرتشتیان آتش نه تنها جنگجویی برای مقابله با تاریکی و سرماست، بلکه از لحاظ معنوی هم جنگجویی پیروز در برابر شر و پلیدی است. از این‌رو می‌توان دریافت که چرا آتش مقدس به چنین نامی مزین شده است. استفاده از شعله‌هایی از آتش بهرام در جنگ‌ها نیز از همین اعتقاد سرچشمه می‌گیرد.

تاریخچه آتشکده یزد

ساختمان آتشکده یزد نسبت به آتش آن که بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارد، چندان کهنسال نیست. در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی رضاخان، پادشاه وقت، موافقت کرد که آتشکده‌ای برای زرتشتیان ایران و همچنین حفاظت از آتش ۱۵۰۰ ساله بنا شود. برای ساخت این آتشکده زمینی به وسعت حدودا ۷هزار متر مربع که یکی از موقوفات اردشیر مهربان رستم امانت بود، استفاده شد.

در آن زمان زرتشتیان بسیاری در ساخت آتشکده نقش داشتند. برای مثال فردی به نام همابائی که سرمایه هنگفتی را وقف ساخت این آتشکده کرد. برادران امانت و چند تن از زرتشتیان صاحب نام دیگر نیز زمین وسیعی را در اختیار شاه قرار دادند تا ساخت آتشکده هر چه سریع‌تر انجام شود. همچنین ارباب جمشید امانت که خود شخصا نظارت بر ساخت آتشکده را به عهده گرفته بود، برای تامین هزینه‌ها و سایر ملزومات ساخت بنا تلاش بسیاری کرد.

معماری آتشکده یزد به دست مهندسان ایرانی و متاثر از معماری ایرانی- هندی طراحی و ساخت آن در سال ۱۳۱۳ آغاز شد. ساخت آن در سال ۱۳۱۵ و با پشتیبانی مالی بسیاری از پارسیان هندی (ایرانیانی که طی جنگ‌های اعراب و ایران به هند مهاجرت کرده بودند) از جمله همابائی،‌ به اتمام رسید. در نهایت آتش مقدس باستانی در سال ۱۳۱۸ به آتشکده منتقل شد.

معماری ساختمان آتشکده یزد

آتشکده زیبای یزد در دوران پهلوی اول با استفاده از خشت و آجر که از بهترین مصالح زمان خود بود‌ ساخته شد. معماری آن برگرفته از معماری ساختمان‌های دوران هخامنشی و هندی است. ارباب امانت که مسئولیت ساخت بنا را به عهده گرفته بود از هندوستان کمک‌های بسیاری برای این کار دریافت کرد، بنابراین معماری بنا نیز تاثیر زیادی از معماری هندی پذیرفت

ساختمان آتشکده

با ورود به آتشکده در ابتدا حوض فیروزه‌ای پر از آبی را خواهید دید که روبه‌روی ساختمان اصلی و در مرکز حیاط آتشکده قرار دارد. البته حضور حوض علت دیگری هم علاوه‌بر زیبایی دارد؛ به اعتقاد زرتشتیان حضور آب در کنار آتش همواره یکی از ارکان اصلی هر آتشکده‌ای است. چرا که همیشه سعی داشته‌اند آتشکده را در کنار جوی آب یا رودخانه‌ای و اگر ممکن نبود، حوضی در آتشکده بسازند تا همه ارکان آب، باد، خاک و آتش را گرد هم آورند.

با نگاهی به ساختمان اصلی آتشکده،‌ در ابتدا سردری با نگاره فروهر به چشم می‌خورد. این نگاره یکی دیگر از نمادهای مقدس زرتشتیان بوده و به دست هنرمندان یزدی تراشیده و ساخته شده است. در حرکت به سمت داخل ساختمان باید از میان دو ستون سنگی بلند عبور کنید. این دو ستون باشکوه که در قسمت پایین هر کدام گل‌های زیبایی تراشیده شده، کار هنرمندان اصفهانی است.

آتشکده (عکس: امین سیدی)

کمی جلوتر، آتش مقدس ورهرام دیده می‌شود که برای جلوگیری از هر گونه آلودگی یا آسیب پشت دیواره شیشه‌ای نگهداری می‌شود. آتش درون یک مجمر برنزی قرار دارد. محل قرارگیری آتش به گونه‌ای است که بازدیدکنندگان فقط یک سوی آن را می‌توانند ببینند و سوی دیگر آن به سمت جایی است که صرفا مختص زرتشتیان بوده و بازدیدکنندگان عادی به این مکان دسترسی ندارند.

آتش ورهرام در قسمتی نگهداری می‌شود که از هر گونه باد، تابش مستقیم خورشید و… دور باشد. به علاوه سطح محل قرارگیری آن بالاتر از سطح ساختمان بوده و  درون آتشدانی برنزی شعله‌ور است. فردی به نام هیربد مسئول روشن نگه داشتن آتش بهرام است. هیربد لقب مسئول محافظت از آتش و به معنای پیشوا و آموزگار دین مزدیسنا بوده و در جایگاهی پایین‌تر از موبد آتشکده (پیشوا) قرار دارد.

دیدنی های آتشکده یزد

در آتشکده زیبای یزد به غیر از آتش مقدس و ساختمان اصلی که آتش ورهرام را در خود جای داده دیدنی‌های دیگری هم وجود دارد که بازدید از آن‌ها تجربه گردش در این آتشکده را لذت بخش‌تر می‌کند. در ادامه برخی از جاهایی را آورده‌ایم که در سفر به آتشکده یزد می‌توانید ببینید:

۱. تالار ورجاوند:‌ ساختمان سابق تالار ورجاوند در سال ۱۳۱۸ و همزمان با بنای اصلی آتشکده ساخته شد. اما پس از گذشت سال‌ها به دلیل فرسایش از بین رفت. تا این که در سال ۱۳۸۱ خیری به نام مهندس پرویز ورجاوند تالار را بازسازی کرد، از آن پس این ساختمان نام تالار ورجاوند به خود گرفت.

این تالار اکنون به یک نمایشگاهی دائمی برای نمایش آداب و رسوم زرتشتیان تبدیل شده است. در این نمایشگاه می‌توانید ماکت‌هایی از انسان‌ها را ببینید که لباس‌های سنتی زرتشت به تن داشته و برخی از آداب و رسوم آنان را ادا می‌کنند. توضیحاتی هم در هر قسمت برای آشنایی بیشتر نوشته شده است. نماز زرتشتیان و آیین سدره پوشی آنان نیز در این نمایشگاه به خوبی به نمایش درآمده.

۲. آب انبار آتشکده یزد: در زیرزمین آتشکده دقیقا زیر تالار ورجاوند آب انباری از جمشید امانت به یادگار مانده، این آب انبار در زمان خود وظیفه ذخیره و آبرسانی به اهالی آتشکده را داشته است. اکنون در قسمت ورودی آب انبار نمایشگاهی از عکس‌های مرتبط با زرتشتیان، آداب و رسوم و مراسمات ویژه آنان به چشم می‌خورد.

در گوشه‌ای از نمایشگاه درب ورودی به آب انبار وجود دارد. برای ورود به آب انبار باید از این در و دالانی نسبتا کوتاه عبور کنید. هر چند که در گذشته انتهای این دالان مسدود بود، اما امروزه پس از انجام بازسازی‌های لازم امکان بازدید گردشگران از درون مخزن آب انبار هم وجود دارد.

۳. نگاره فروهر آتشکده یزد: نگاره فروهر یکی از زیباترین تزیینات آتشکده است که مانند نگینی بر پیشانی آن می‌درخشد و در بدو ورود چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. همانطور که گفتیم فروهر در اعتقادات زرتشتیان ریشه دارد. آن‌ها معتقد هستند فروهر یکی از نیروهای عالم روحانی است که قبل از پدید آمدن هر موجودی وجود دارد و با مرگ آن موجود به عالم آسمانی عروج می‌کند. در واقع بر اساس اعتقادات زرتشتیان فروهر هر موجود با به دنیا آمدن آن موجود با او در جهان مادی همراه شده و با مرگ به جهان معنوی رفته و ماندگار می‌شود. زرتشتیان بر این باورند که فروهر فناناپذیر بوده و هیچ گونه زوالی برای آن وجود ندارد.

آداب ورود به آتشکده یزد

آتشکده کهن یزد دو ورودی دارد که یکی از آن‌ها مخصوص بازدیدکنندگان و عموم مردم و دیگری مخصوص زرتشتیان یزد است. ورود عموم مردم به آتشکده آداب خاصی ندارد، اما زرتشتیان برای ورود باید همواره آداب خاص آیین خود را رعایت کنند؛ آن‌ها باید همواره پاکیزه و آراسته باشند و کفش‌های خود را در ورودی از پا در‌آورند. مردان و زنان باید موهای خود را بپوشانند تا مبادا تار مویی بر زمین افتاده و آتشکده را آلوده کند. مردان معمولا کلاهی سفید به سر گذاشته و زنان سرپوشی سفید سر می‌کنند.

یکی از روزهایی که معمولا زرتشتیان از آتشکده بازدید می‌کنند، مربوط به روز اول فرودین است. در واقع یکی از آیین‌های کهن زرتشتیان است که در روز اول فروردین به آتشکده رفته و برای سلامتی خود و عزیزانشان و داشتن سالی پربار و نیکو دعا کرده و برای گناهانی که در سال گذشته انجان داده‌اند، طلب مغفرت کنند.

ساعت بازدید و آدرس آتشکده یزد

آدرس آتشکده یزد استان یزد،‌ شهر یزد، خیابان آیت الله کاشانی است. ورودی غربی مخصوص عموم مردم و بازدیدکنندگان بوده و وروردی شرقی مخصوص زرتشتیان است.

زمان بازدید در شش ماه اول سال از ۸ صبح الی ۱۱:۴۵ و ۴ بعد از ظهر الی ۷:۴۵ شب و زمان بازدید در شش ماه دوم سال از ۸ صبح الی ۱۱:۴۵ و ۳ بعد از ظهر الی ۶:۴۵ شب است. بازدید از این آتشکده همه روزه به استثنای روزهای تعطیل امکان‌پذیر خواهد بود.

در این مطلب با آتشکده یزد و دیدنی‌های آن، تاریخچه این آتشکده و روزها و ساعات بازدید از آن آشنا شدیم. امیدواریم از سفر به این آتشکده قدیمی و باشکوه لذت ببرید. در آخر لطفا فراموش نکنید نظرات و پیشنهادات خود را با ما و سایر همراهان ایرانگرد به اشتراک بگذارید.

امتیاز ۴.۸۳ از ۵ – ۲ رای

در حال ثبت رای