یکی از زیباترین جشن‌های باستانی ایرانیان چهارشنبه سوری است. این جشن شامل مراحل مختلفی بوده که اکنون نیز برخی از آنها انجام می‌شوند. اگر تمایل دارید درباره این جشن، تاریخچه آن و مراسم‌های چهارشنبه سوری بیشتر بدانید با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
مراسم چهارشنبه سوری
مراسم چهارشنبه سوری تنها به آتش برافروختن ساده خلاصه نمی‌شود و آداب و رسوم خاص آن جذابیت بیشتری به این مراسم بخشیده است. این جشن زیبا با گرم شدن تدریجی هوا در اواخر اسفند و جوانه‌های تازه درختان، نوید یک زندگی جدید را می‌دهد. مردم نیز به پاس قدردانی از خداوند و شروع فصل پر برکت بهار، به جشن و سرور می‌پردازند و سعی می‌کنند با رسیدن فصل بهار، روحیه خود را نیز بهاری کنند.
مراسم‌های زیبای زیادی در چهارشنبه سوری انجام می‌شود که از میان آن روشن کردن آتش بیشتر از دیگر مراسم‌ها اجرا می‌شود. با این حال آیین‌ها بسیار زیبا و سرگرم کننده‌ای نیز وجود دارند که در گذشته انجام می‌شدند. بیایید نگاهی به این مراسم‌ها بیندازیم.
مراسم چهارشنبه سوری
1. بوته افروزی
بوته‌های خار و گزن که در هر کوی و گذر رشد می‌کنند، در فصل زمستان و پاییز بیشتر به چشم می‌آیند. این بوته‌ها به دلیل نداشتن برگ و رنگ خاکستری چهره بی‌روحی به محیط می‌بخشند که با فصول سرد هماهنگی دارند. به همین دلیل ایرانیان با گرم شدن هوا این بوته‌ها را جمع‌آوری می‌کردند تا شاید زودتر زمستان از شهر بیرون برود و زندگی جدید طبیعت آغاز شود.
ایرانیان با کندن بوته‌ها ی خار و گزن در حیاط منازل یا در کوچه‌ها چند “گله” با تعداد فرد درست می‌کردند و در هنگام غروب آفتاب آنها را آتش می‌زدند. تمامی مردم از پیر تا جوان و زن و مرد در کنار گله‌های آتش جمع می‌شوند و هریک سه بار از روی بوته‌های آتشین می‌پرند.
آنان معتقدند که با پریدن از روی آتش تمامی بیماری‌ها و ناراحتی‌ها را در آتش می‌سوزاند تا جای آنها را شادی و خوشی بگیرد.
هنگام پریدن از روی آتش شعرهایی را نیز می‌خواندند تا مراسم را کامل کنند، برخی از معروف‌ترین این اشعار به شرح زیر است:
- زردی من از تو، سرخي تو از من
- غم برو شادی بيا، محنت برو روزی بيا
2. زدودن خاکستر آتش از خانه و محیط اطراف
در قدیم در روز بعد از انجام مراسم بوته افروزی، بانوان خاکستر جمع شده آن را در خاک انداز جمع می‌کنند و آن را در آب روان می‌ریختند. آنان با این کار باقی‌مانده رنج، مریضی و نحسی‌های سوزانده شده را از خانه و زندگی خویش بیرون کرده و آن را به دامان طبیعت برمی‌گردانند.
مرسوم است که در هنگام بازگشت خانم به خانه، به درب خانه بکوبد و به همه بگوید که از عروسی بازگشته و شادی و سلامتی آورده است. در این حین تمامی اعضای خانه به کل زدن و شادی مشغول می‌شوند و ادامه جشن شب گذشته را ادامه می‌دهند.
3. مراسم کوزه شکنی
مراسم چهارشنبه سوری تنها به آتش و سوزاندن وابسته نیست؛ مراسم کوزه شکنی یکی از آیین‌های چهارشنبه سوری است. در قدیم مردم اعتقاد داشتند با انجام مراسم کوزه شکنی فقر و نحسی را از زندگی خود دور می‌کنند.
آنها پس از انجام مراسم بوته افروزی، کوزه‌ای سفالین و قدیمی را برمی‌دارند و در آن مقداری زغال به نشانه سیاه بختی، کمی نمک به نماد چشم بد و یک سکه بی‌ارزش به نشانه فقر می‌انداختند. هریک از اعضای خانواده یک بار کوزه را دور سر خود می‌چرخاند و نفر آخر کوزه را از پشت بام به داخل کوچه پرتاب می‌کند و می‌گوید: “درد و بلای خانه را ریختم تو کوچه”.
4. آجیل چهارشنبه سوری
در گذشته ایرانیان باستان به نذری دادن در جشن‌های خود اعتقاد زیادی داشتند و بسیاری با جمع کردن بوته و چوب سعی در رسیدن به حاجات خود داشتند.
برخی از خانواده‌ها نیز با تهیه یک آجیل هفت مغز خوشمزه و پخش کردن آن میان مردم برای حاجت‌روا به درگاه خداوند دعا می‌کردند. این آجیل از کشمش، توت، خرمای زرد، باسلوق، قیسی، انجیر و نخودچی تشکیل می‌شود. دلیل هفت مغز بودن این آجیل به خوش یمنی عدد هفت اشاره دارد که می‌تواند برای کار و زندگی صاحب نذر برکت آورد.
5. فال گوش
یکی از مراسم چهارشنبه سوری مراسم فال گوش نشینی است. مردم در شب چهارشنبه، موضوع یا حاجتی را مدنظر خود قرار می‌دهند و به صحبت‌های دیگران با یکدیگر گوش می‌دهند. در صورتی که مضمون صحبت مثبت و شادی‌بخش باشد، آن را به فال نیک و حاجت روایی می‌گیرند در حالی که صحبت‌های غم و اندوهناک خبر از نرسیدن به حاجت تلقی می‌شود. گفته شده است که این مراسم در گذشته بیشتر در میان زنان و دختران برای سفر و ازدواج مرسوم بوده است اما با گذشت زمان توسط تمامی افراد انجام می‌شود.
6. مراسم قاشق زنی
در این مراسم زنان و دختران حاجتمند، قاشق و کاسه‌ای مسی برمی‌داشتند و شب هنگام در کوچه راه می‌افتادند و بر در هفت خانه مختلف می‌رفتند. آنها در برابر در ایستاده و بدون اینکه چیزی بگویند با قاشق به ته کاسه می‌زدند. این صدا صاحب‌خانه را از وجود زنان قاشق زن مطلع می‌کرده و صاحب‌خانه نیز در کاشه آنها پول، آجیل یا شیرینی می‌ریخته است.
در صورتی که با قاشق زنی در هفت خانه هیچ هدیه‌ای دریافت نمی‌کرد آن را به منزله نرسیدن به حاجت تلقی می‌کردند. این آیین چهارشنبه سوری نیز اگرچه در گذشته توسط زنان و دختران انجام می‌شد اما با گذشت زمان مردان و پسران نیز با چادر به سر کردن به جمع آنها اضافه شده‌اند.
مراسم چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری در کدام شهرها برگزار می شود؟
به طور کل مراسم چهارشنبه سوری در تمام شهرهای کشورمان کم‌وبیش برگزار می‌شود، اما در بعضی از شهرهای کشورمان این مراسم باشکوه‌تر برگزار شده که حال و هوای بهتری به آن می‌بخشد.
نکته: امروزه با وجود ترقه و لوازم آتش‌بازی بسیاری از جوانان این شب را فرصتی برای ترقه زدن و ایجاد رعب و وحشت تلقی کرده‌اند. در حالی که استفاده از ترقه جایی در جشن کهن ایرانیان ندارد و اصلا توصیه نمی‌شود. با این حال استفاده از لواز آتش بازی زیبا و بی‌خطر می‌تواند جشن شما را زیبا و مدرن‌تر کند و تماشای آتش رنگارنگ در آسمان نیز خالی از لطف نیست.
آیین چهارشنبه سوری
از جمله شهرهایی که جشن چهارشنبه سوری را به زیبایی هرچه بیشتر انجام می‌دهند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شیراز: شهر شیراز با تاریخ غنی خود یکی از زیباترین مراسم‌های آخرین چهارشنبه سال را برگزار می‌کند. مردم این شهر اعتقاد زیادی به انجام مراسم‌های مختلف دارند. بوته افروزی، مراسم فال‌گوش، نذر آجیل و قاشق زنی از جمله مراسم‌های مرسوم در شیراز هستند. همچنین پخت آش و سوزاندن کندر و اسفند نیز در میان شیرازی‌های خوش‌ذوق معروف است و دختران دم بخت نیز با بستن ابریشم هفت رنگ به کمر و باز کردنش توسط کودکان نابالغ یکی دیگر از رسوم کهن آخر سال را اجرا می‌کنند.
- رشت: در شهر رشت نیز علاوه بر انجام مراسم بوته افروزی، قاشق زنی، فال‌گوش و خوردن آجیل مراسم‌های زیبای دیگری نیز انجام می‌شود که بسیار زیبا هستند. آنها در این شب با دود کردن اسپند و کندر، روشن کردن شمع و زدن گلاب به صورت، خود را برای سال جدید تطهیر و آماده می‌کنند. ریختن خاکسترها به پای درختان نیز برای رشتی‌ها خوش یمن است، زیرا باور دارند که به این ترتیب درختان در بهار پربار خواهد بود.
- مشهد: در شهر مشهد علاوه‌بر بوته افروزی و ریختن خاکستر به بیرون از خانه، مراسم کوزه شکنی نیز انجام می‌شود و مردم تمامی ظروف سفالین قدیمی و نیمه شکسته خود را بیرون از خانه می‌گذارند.
- تبریز: مراسم چهارشنبه سوری در شهر تبریز بسیار متفاوت و جالب است. در صبح روز چهارشنبه جوانان در هنگام طلوع آفتاب از خانه خود بیرون زده و هفت بار از روی رود یا جوی‌ها می‌پرند و به ترکی شعر زردی من از تو، سرخی تو از من را می‌خوانند. پاشیدن آب و گلاب به همشهریان در این روز بسیار رایج است چرا که مردم معتقدند که این کار خوش یمن است و برای فرد سعادت به همراه خواهد داشت. نذر آجیل و بوته افروزی از دیگر مراسم‌های مرسوم در تبریز هستند.
تاریخچه آیین چهارشنبه سوری
آخرین سه‌شنبه سال خورشیدی برای ایرانیان فرصتی است تا در آن به مناسبت فرارسیدن سال نو به جشن و پایکوبی بپردازند. این جشن که به چهارشنبه سوری معروف است، پیوند عمیقی با اعتقادات و باورهای ایرانیان دارد و ریشه تاریخی آن به چند صد سال پیش برمی‌گردد.
بیایید نگاهی به معنی نام این جشن بیندازیم. چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته است و سوری که در برخی از گویش‌های ایرانی به معنای سرخ و در بعضی به معنی جشن است. از آنجا که ایرانیان باستان پیرو دین زرتشت بودند، آتش را نمادی برای پاکیزی و تطهیر می‌دانستند و آن را مقدس می‌خواندند. به همین دلیل در روزهای آخر سال علاوه بر مراسم خانه تکانی، به افروختن آتش بعد از غروب خورشید در آخرین شب چهارشنبه سال مشغول می‌شدند.
آیین چهارشنبه سوری
در این آتش بازی علاوه بر چوب‌های خشک شده درختان و برگ‌های زرد آنها با سوختن وسایل کهنه خانه و چیزهای به درد نخور سعی می‌کردند انرژی منفی فضای خانه خود را از بین ببرند و سال نو را بهتر شروع کنند. از آنجا که ایرانیان اعتقاد داشتند که باید آتش تا زمان طلوع آفتاب روشن نگه داشته شود، این مدت زمان را به جشن و پایکوبی برای فرا رسیدن سال نو می‌پرداختند، شعرهای مختلفی می‌خواندند و آیین‌های خاصی را برگزار می‌کردند.
ایرانیان در پنج روز آخر سال با برافروختن آتش انرژی‌های منفی و شر را از بین برده و خود را تطهیر می‌کردند تا با نیروی نیکی و انرژی مثبت به استقبال سال نو بروند. در طی سال‌ها این رسم کم‌رنگ شد و به یک شب جشن و برپا کردن آتش محدود گردید.
جشن چهارشنبه سوری جشنی سنتی با پیامی زیبا و امیدبخش است که در طی زمان با اعتقادات و باورهای مردم دستخوش تغییراتی شده است. بسیار مهم است که پیام اصلی و زیبای این جشن به فراموشی سپرده نشود و با برگزاری آن به صورت درست، گامی در انتقال آن به نسل‌های آینده برداشت. نظر شما درباره این جشن زیبا چیست؟ آیا آیین دیگری می‌شناسید که در این جشن برگزار شود؟ لطفا نظرات و تجربیات خود را با و دیگر همراهان ایرانگرد به اشتراک بگذارید.
در حال ثبت رای
دیدگاهتان را بنویسید