جشن سده یا سده سوزی یکی از جشن‌های باستانی ایران است که مراسم آن هر ساله در شامگاه دهم بهمن ماه برپا می‌شود و در آن به سوزاندن هیزم و چوب می‌پردازند. شاید برای شما نیز این جشن شباهت زیادی به جشن چهارشنبه سوری داشته باشد؛ اما اگر درباره تاریخچه و علت برگزاری آن بیشتر بدانید متوجه تفاوت این دو خواهید شد. پس با ما همراه باشید تا با چگونگی برگزاری جشن، مکان برگزاری و علت برپایی این جشن بیشتر آشنا شویم.
فهرست مطالب:
جشن سده چیست؟
از پنجم بهمن ماه تمامی مردم با کمک یکدیگر شروع به جمع‌آوری چوب خشک و هیزم روی پشت‌بام‌ها یا قله کوه‌ها می‌کنند و در غروب روز دهم بهمن آنها را به آتش می‌کشند. گردهمایی و مشارکت مردم برای جمع‌آوری چوب و برافروختن آتش به قدری دلگرم‌کننده و دوستانه است که جشن سده را به فرصتی برای نمایش همکاری و همدلی مردم آن منطقه مبدل می‌کند.
نحوه آتش زدن توده چوب به این شکل است که عده‌ای از جوانان در حالی که مشعلی از آتش به دست دارند در پشت سر موبدی لاله به دست که لباس سفیدی به تن کرده 3 مرتبه دور توده چوب می‌چرخند؛ سپس با مشعل‌هایی که دارند چوب‌ها را به آتش می‌کشند.
آتش زدن توده‌ای از چوب‌های روی هم ریخته شده می‌تواند برای ساعاتی مردم را از سرمای سخت زمستان دور کند و آنان را گرم نگه دارد. مردم در این زمان به پایکوپی و سرودخوانی می‌پردازند و خداوند را بابت تمامی نعمت‌هایی که بر آنان ارزانی داشته شکر و ستایش می‌کنند.
وجه تسمیه سده سوزی
تاریخ‌دانان و محققان نظریه‌های مختلفی درباره وجه تسمیه این جشن باشکوه ایرانی ارائه کرده‌اند. از آنجایی که چله اول زمستان از ابتدای آبان ماه آغاز می‌شده است به نظر می‌رسد که وجه تسمیه جشن سده به صدمین روز زمستان یعنی دهم بهمن ماه بازگردد.
در این شب مردم به جشن و شادی برای کشف آتش می‌پردازند. از آنجا که آتش نمادی از نور و گرماست آنها این روز را روز ورود گرما و روشنی در زندگی خود و تبدیل شب‌های سرد زمستان به روزهایی گرم می‌دانند.
سده سوزی چیست؟
تاریخچه جشن سده
اگرچه در هیچ‌یک از اسناد تاریخی به صورت کامل درباره این جشن ایرانی صحبت نشده اما فردوسی در شاهنامه اشاره کوچکی به آن کرده است. داستان از آن جایی شروع می‌شود که هوشنگ شاه پیشدادی در هنگام گردش در طبیعت و کوه‌نوردی به ماری برمی‌خورد؛ او برای دفاع از خود سنگی را برداشته و به سمت مار پرتاب می‌کند. از آنجا که آن سنگ، سنگ چخماق بود با برخورد به کوه جرقه‌ای از آن مشاهده شدکه باعث کشف آتش توسط این پادشاه اسطوره‌ای می‌شود. البته پیش از آنکه هوشنگ شاه آتش را کشف کند؛ از آتش استفاده می‌شد اما در آن روز روش مهار آتش کشف گردید.
مورخانی چون ابوریحان بیرونی، بیهقی و گردیزی از جشن سده در کتاب‌های خود نام برده‌اند و آن را یکی از سه جشن بزرگ ایرانیان در دوران پس از اسلام می‌دانند. این جشن در طول تاریخ مورد استقبال گسترده عوام و حاکمان ایرانی قرار گرفت و با فرهنگ ایرانی عجین شد.
گفته می‌شود که مشهورترین و بزرگ‌ترین جشن سده در سال 323 هجری در زمان مردآویج در شهر اصفهان برگزار شده است. اگرچه این جشن زیبا درحال حاضر در تمامی شهرهای ایران برگزار نمی‌شود اما هموطنان زرتشتی‌مان هر ساله این جشن را برگزار می‌کنند و گامی بزرگ در جهت زنده نگه داشتن این آیین زیبا برداشته‌اند. این جشن در تقویم جدید زرتشتیان به نام “مهر روز” ثبت شده است و در برخی منابع تاریخی این روز را “آبان روز” نیز نامیده‌اند.
مراسم سده سوزی
سده در چه شهرهایی برگزار می شود؟
جشن سده جشنی ملی است و تمامی مذاهب اعم از مسلمان و زرتشت از دیرباز در آن شرکت می‌کردند. اگرچه این جشن باشکوه در سالیان گذشته در تمامی شهرهای ایران برگزار می‌شد، اما به مرور به دست فراموشی سپرده شد.
امروزه این جشن باشکوه در استان‌های یزد، فارس و کرمان و شهرهای طبس و بافت برگزار می‌شود. جالب است بدانید که برخی از ایرانیان خوش‌ذوق ساکن کشورهای سوئد، امریکا و استرالیا نیز به صورت همزمان جشن سده را در این کشورها برپا می‌کنند و آیین و فرهنگ ایران باستان را به رخ دیگران می‌کشند. در حال حاضر شهری که جشن سده را به مجلل‌ترین و با شکوه‌ترین حالت ممکن به صورت سالیانه برگزار می‌کند کرمان است که می‌توان زمانیکه برای بازدید از جاهای دیدنی کرمان سفر می‌کنید از این جشن هم دیدن کنید.
اگرچه اصل جشن سده تنها شامل برپایی آتش است، اما در هر شهر براساس فرهنگ و رسوم مردمان آن فعالیت‌های دیگری نیز به این جشن اضافه شده است. مثلا چادرنشینان سیرجان در آبادی بلوک از دهستان اسماعیلی که یکی از روستاهای جیرفت است، این جشن را هر ساله انجام می‌دهند؛ آنها چهل شاخه هرس شده از درختان را در میدان اصلی روستا جمع‌آوری می‌کنند و پس از آتش زدن چوب‌ها از روی آن می‌پرند و این شعر را می‌خوانند:
** سده سده‌ی دهقانی **
** چهل کنده‌ی سوزانی **
** هنوز گویی زمستانی **
جشن سده سوزی در شهر کرمان حال و هوای دیگری دارد، مردم این شهر به ویژه باغداران و کشاورزان از ابتدای ماه شروع به جمع‌آوری چوب خشک و هیزم می‌کنند.
آنها اعتقاد دارند که داشتن مقداری از خاکستر باقی مانده از جشن سده سوزی شگون دارد؛ به رسم معمول مقداری از این خاکستر را در زمین‌های کشاورزی می‌ریزند زیرا باور دارند که باعث برکت و باروری بیشتر می‌شود. از این‌رو تمامی مردم برای جمع‌آوری توده چوب مورد نیاز در جشن سده همکاری می‌کنند تا پس از پایان جشن بتوانند مقداری از آن را با خود ببرند.
بعدازظهر روز دهم بهمن ماه مردم کرمان کم‌کم در محل برپایی جشن سده سوزی جمع می‌شوند و با خوردن چای، آجیل، نوشیدنی و غذایی به نام “آش و سیرو” منتظر غروب خورشید می‌مانند. پس از آتش زدن توده چوب‌ها با استفاده از آتش آتشکده، هلهله و شادی مردم اوج می‌گیرد و همه به نیایش پروردگار مشغول می‌شوند. وقتی که آتش کمی آرام گرفت، مردان اسب‌سوار با پریدن از روی آتش هنر اسب‌سواری خود را به نمایش می‌گذارند و مردم نیز آنان را تشویق می‌کنند.
جشن سده، جشنی زیباست که هر سال بسیاری از مردم برای تماشای آن به شهر کرمان و دیگر شهرها سفر می‌کنند. برای آشنایی با دیگر آداب و رسوم ایران بد نیست سری هم به مطالب جشن تیرگان و زنبیل گردانی بزنید. نظر شما درباره این آیین باستانی چیست؟ چه اطلاعات دیگری در مورد این جشن دارید؟ لطفا نظرات و تجربیات خود را با ما و سایر همراهان ایرانگرد به اشتراگ بگذارید.
در حال ثبت رای
من یکسال یزد بودم و این جشن رو واسه اولین بار دیدم و باهاش آشنا شدم. تا قبلش اصن نمیدونستم همچین جشن باستانی هم وجود داشته واسم خیلی جالب بود.
چقدر جالب. واقعا چه آداب و رسوم باستانی قشنگ و پر مفهوم و متنوعی تو کشورمون داریم اما چقدر حیفه که خیلیاشو نمیشناسیم ، که بخوایم برگزار کنیم. ممنون از این مطلب مفیدتون.
من عاشق مراسم سنتی و کهن ایرانی هستم که در برخی از شهرها و روستاهای ایرانی برگزار میشه. اما یه‌جشنی که تا به‌حال اسمش را خیلی شنیده بودم و از نزدیک ندیده بود، جشن سده بود.
چقدر مطالب این سایت جالب بود. من اصلاً اسم این جشن را نشنیده بودم. با تعریفایی که از این جشن شنیدم، حتماً برای دیدن اون میرم.
من این جشن را از نزدیک دیدم، پیشنهاد میدم یک‌بار هم که شده برای از نزدیک دیدن این جشن راهی روستا بشید.