چون که گل بگذشت و گلشن شد خراب، بوی گل را از که یابیم از گلاب؛ می‌توان علت محبوبیت مراسم گلاب گیری کاشان را در این بیت شعر مولانا یافت. عطر گلاب، بوی گل سرخ و لطافت گلبرگهای باعث شده تا جشنواره گلابگیری کاشان هر ساله گردشگران بسیاری را به سوی این دیار می‌کشاند. اگر شما هم تمایل دارید با این مراسم سنتی آشنا شوید؛ بیایید نگاهی دقیق‌تر به روش تولید گلاب، جشنواره گلابگیری کاشان و فصل گلاب گیری و انواع گلاب بیندازیم.
فهرست مطلب:
تاریخچه گلاب گیری کاشان
بر اساس اسناد و مدارک موجود، ایرانیان اولین افرادی بودند که دستگاه تقطیر مایعات را اختراع کردند. البته در یونان قدیم عصاره گلبرگهای گل سرخ را می‌گرفتند و آن را در روغن می‌جوشاندند تا از محصول نهایی برای مصارف پزشکی استفاده کنند؛ اما دباره روش گلاب گیری و تقطیر مایعات اطلاعاتی نداشتند.
ایران اولین کشوری بود که با استفاده از روش تقطیر مایعات توانست اسانس گل سرخ یا همان گلاب را تولید کند و آن را به کشورهای دیگر جهان نیز آموزش داد. ابوعلی سینا، حکیم، طبیب و دانشمند ایرانی، سال‌های زیادی از عمر خود را وقف پژوهش درباره تولید اسانس با روش تقطیر کرد. او نخستین فردی بود که از گلهای محمدی گلاب تولید کرد و به آن را جوهره گل سرخ نامید.
در گذشته به مراسم سنتی گلاب گیری کاشان، لتان گفته می‌شد؛ سابقه لتان به سال‌ها پیش بازمی‌گردد. بر اساس اسناد، شعرها و سفرنامه‌های به جامانده و نقش‌هایی که روی سفالینه‌های تپه سیلک پیدا شده است؛ قدمت گل سرخ به حدود 7 هزار سال پیش می‌رسد.
جشنواره گلاب گیری کاشان
در قدیم مراسم گلابگیر به این شکل بود که گلهای چیده و جمع‌آوری می‌کردند. سپس گلهای چیده شده را با چهارپایان به کارگاه گلاب گیری می‌بردند. در تمام طول مسیر صدای سازودهل همراه بار گل بود. امروزه نیز در برخی از مناطق مراسم گلابگیری به همین روش انجام میشود.
امروزه در فصل گلاب گیری کاشان (اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه) باغ‌داران به کمک اهالی گلهای محمدی را می‌چینند و به کارگاه‌های گلاب گیری می‌برند. البته بعضی از باغ‌داران کارگاه گلابگیری دارند، اما آن‌هایی که کارگاه ندارند گلهای سرخ را به کارگاه‌های گلابگیری می‌فروشند.
اگر در زمان گلابگیری به قمصر یا نیاسر بروید؛ میتوانید مراسم گلاب گیری کاشان را از نزدیک تماشا کنید. گفتنی است در کارگاه‌های گلابگیری از بازدیدکنندگان با شربت‌های گیاهی خنک و گوارا پذیرایی میشود تا گرمای هوای آنها را آزاد ندهید.
زمان گلاب گیری کاشان (عکس: ایسنا)
زمان گلاب گیری کاشان
فصل گلاب گیری کاشان در اوایل بهار است؛ به‌طور دقیق‌تر زمان گلاب گیری نیز از اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خرداد ماه محسوب میشود. در این بازه زمانی اگر به کاشان بروید مراسم گلاب گیری را از دست نخواهید داد. البته باید گفت زمان گلاب گیری کاشان بستگی به خنکای هوا دارد. برای اطلاع از زمان گلاب گیری کاشان حتما پیگیر خبرها باشید چرا که به زمان رویش و شکفته شدن گلها بستگی دارد. اما آنچه که مشخص است در فاصله بین نیمه دوم اردیبهشت ماه تا نیمه اول خرداد ماه مي‌توانيد شاهد این مراسم سنتی زیبا در کاشان باشید.
در فصل گلاب گیری کاشان حال و هوای این شهر نیز عوض میشود و شور و شوقی خاص در شهر و هویدا است. گردشگران چه با تورهای مسافرتی و چه با خودروهای شخصی برای دیدن این مراسم رهسپار کاشان می‌شوند تا ضمن بازدید از مراسم گلاب گیری، گلاب تازه کاشان را به شهر و دیار خود ببرند.
تنها رهآورد شما از کاشان در زمان گلاب گیری، گلاب نیست؛ مربای گل محمدی از سوغاتی‌هایی است که میتوانید با خود ببرید؛ مربایی لذیذ که گزینه‌ای مناسب برای صرف صبحانه‌ای خوشمزه است. اسانس گل محمدی از دیگر سوغات کاشان محسوب میشود که به عنوان پایه عطرها به کشورهای خارجی نیز صادر میشود. همینطور غنچه‌های گل محمدی که در تهیه انواع دمنوش‌ها، برای چاشنی دوغ، تزیینات شله زرد، فرنی و… استفاده میشود؛ رهآورد دیگر شما از سفر به کاشان است.
زمان گلاب گیری
در زمان گلاب گیری به کاشان یا هرکدام از شهرها و روستاهایی که مراسم گلاب گیری را برپا می‌دارند بروید راه و روشی یکسان در تهیه گلاب گیری خواهید دید. برای دیدن مراسم گلاب گیری از ابتدا تا انتها و تا زمانی که گلاب‌های خوش عطر و خنک را درون شیشه‌ها می‌ریزند یک روز زمان لازم دارید. اما اگر می‌خواهید ضمن شرکت در مراسم گلاب گیری از جاهای دیدنی کاشان که البته کم هم نیستند بازدید کنید حتما چند روزی را در کاشان بمانید. برای اقامت در کاشان و شهرهای اطراف نیز گزینه‌های مختلفی دارید؛ هم میتوانید هم اقامتگاه‌های سنتی و بوم گردی و هم هتل های کاشان را رزرو نمایید. از هتل‌های معروف کاشان می‌توان به اقامتگاه سنتی منوچهری، خانه عامری‌ها و اقامتگاه سنتی سرای امیر اشاره کرد.
هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی از مناطق مختلف در جشنواره گلابگیری کاشان شرکت می‌کنند. علاوه‌بر مراسم گلاب گیری؛ در روز ۱۸ اردیبهشت ماه نیز میتوانید شاهد مراسم عطر افشانی امام‌زاده «سلطان علی محمد» در کاشان باشید.
برای آنکه در مراسم چیدن گل شرکت کنید؛ باید صبح زود و پیش از طلوع آفتاب در مراسم حضور پیدا کنید. گل‌هایی که پیش از طلوع آفتاب چیده می‌شوند از مرغوبیت بیشتری برای تولید گلاب برخوردار هستند. درنتیجه گلاب حاصل از این گلها نیز کیفیت بالاتری دارد.
گرچه گلاب قمصر کاشان معروفترین گلاب این شهر است اما در مناطق دیگری از کاشان نیز این آداب و رسوم برگزار میشود. در انتهای مقاله به شما خواهیم گفت که در کدام یک از شهرها و روستاهای کاشان مراسم گلاب گیری بر پا میشود، روش گلاب گیری کاشان چگونه است و چطور میتوانید به آنجا بروید.
روش سنتی گلاب گیری
در گلابگیری به روش سنتی هر یک کیلو گل‌برگ را با یک لیتر آب در دیگی مسی می‌ریزند و دیگ را روی هیزم می‌گذارند. درپوش دیگ را می‌گذارند و با تعبیه واشر لاستیکی بین دیگ و درپوش از خارج شدن بخارها جلوگیری می‌کنند. روی در دیگ سوراخی تعبیه شده که محل اتصال لوله های استیل و آلومینیومی است و سر دیگر لوله، به پارچ مسی می‌رسد.
هنگامی که محتویات دیگ به جوش آمد، بخار آن از طریق لوله‌ها به پارچ مسی بزرگی که داخل آب سرد قرار دارد می‌ریزد. از سرد شدن این بخارها، گلاب به دست می‌آیند. این فرآیند بین 5 تا 7 ساعت طول می‌کشد و در هر پارچ حدود ۳۰ الی ۴۰ لیتر گلاب به دست می‌آید. برای تهیه گلاب دو آتیشه که عطر و بویی بهتر دارد؛ به جای آب به گل‌برگ‌ها گلاب اضافه می‌کنند. گلاب مرغوب باید کاملا بی‌رنگ و فاقد هر گونه رسوب و ذرات خارجی باشد.
حتما شنیده‌اید که از عصاره گلبرگهای گل سرخ برای تهیه عطر نیز استفاده میشود. برای به دست آوردن عطر گل لایه روغنی بسیار نازکی که روی گلاب ایجاد میشود را با سرنگ جدا می‌کنند.
روش گلاب گیری (عکس: خبرگزاری تسنیم)
وسایل گلاب گیری
ابزار سنتی مورد استفاده در گلاب گیری کاشان به شرح زیر است:
- اجاق: این اجاق در قدیم از جنس آجر و سیمان یا سنگ و گل بود. البته امروزه از اجاق گاز نیز استفاده میشود.
- دیگ: از وسایل ضروری برای گلابگیری است که از جنس مس یا آلومینیوم ساخته میشود. دیگ‌های مسی در اندازه‌های مختلف از جمله ۳۰، ۴۰ و ۵۰ کیلویی هستند. یک دیگ ۳۰ کیلویی ظرفیت ۳۰ کیلو گل را دارد. این دیگ‌ها را مسگرهای کاشان می‌سازند.
- پارچ یا قرابه: ظرف مسی استوانه‌ای شکل، با دهانه تنگ است که در فرآیند تقطیر گلاب در آن ریخته میشود.
- نی: یک جفت لوله آلومینیومی است که به‌طور موازی در فاصله ۵ سانتی‌متری به کمک چند دستک در کنار هم قرار می‌گیرند. درواقع نی رابط بین دیگ و قرابه است. در گذشته جنس نی از چوب خیزران بود؛ این چوب در کنار نی‌زارها یا جوی و برکه‌های آب می‌روید.
- درپوش دیگ: ظرف مسی گودی با تسمه تنگ و دهانه گشاد است، که با آن در دیگ را می‌بندند. این درپوش به وسیله پیچ و مهره روی دهانه دیگ محکم میشود.
- شیشه: بهترین ظرف برای نگهداری گلاب ظروفی از جنس شیشه‌ای هستند. این ظروف شیشه‌ای معمولا ظرفیتی حدود 200 گرم تا 3 کیلوگرم دارند. از آنجاکه قمصر از مراکز اصلی گلابگیری در ایران بوده و هست از گذشته کارخانه شیشه‌سازی در آنجا وجود داشته است.
گلاب گیری (عکس: باشگاه خبرنگاران جوان)
انواع گلاب
یک هزار و 500 کارگاه گلابگیری که در کاشان وجود دارد، که هرسال حدود 15هزار تن گلاب تولید می‌کنند. جالب است بدانید که گلاب انواع مختلفی دارد؛ بیایید با انواع مختلف گلاب آشنا شویم.
- گلاب سنگین (درجه یک): به گلابی که 100 میلی‌لیتر از آن حداقل دارای 35 میلی‌گرم اسانس باشد؛ گلاب درجه یک گفته میشود. گلابی سنگین است که از افزودن 30 کیلوگرم گل مرغوب به آب حدود 40 لیتر گلاب از آن به دست آید. نام دیگر این نوع گلاب 5 منی است. از هر یک کیلوگرم گل محمدی حدود یک لیتر گلاب به‌دست می‌آید. گلاب عالی باید کاملا بی‌رنگ و زلال باشد.
- گلاب سبک (درجه دو): اگر از 15 کیلوگرم گل 40 لیتر گلاب به دست آید، گلاب حاصل درجه 2 است.
- گلاب دو آتشه: گلاب دو آتشه وقتی به‌دست می‌آید که بعد از یک بار تقطیر و گلاب گیری، در مرتبه دوم به جای آب روی گلهای دورن دیگ، گلاب ریخته شود. یعنی گلاب به دست آمده در مرحله اول مجددا با گل تازه تقطیر شود.
- گلاب سه آتشه (سه گل): اگر گلابگیری برای بار سوم تکرار شود، یعنی گلاب دو آتشه را دوباره با گل تازه تقطیر کنند؛ به آن گلاب سه آتشه می‌گویند.
- گلاب پس آب: این گلاب وقتی تولید میشود که بعد از تقطیر دوباره به تفاله‌های دیگ آب اضافه شود و تفاله‌های گل برای بار دوم تقطیر شوند. این گلاب کیفیت خوبی ندارد.
- گلاب زیرعطری: این گلاب با پارچ مخصوص تهیه میشود. برای تولید آن به جای گرفتن 40 لیتر گلاب از 30 کیلوگرم گل، تنها 7 لیتر گلاب گرفته میشود. در این فرآیند بیشتر گرفتن عطر گل محمدی مدنظر است.
در نهایت ناگفته نماند که برای تشخیص بهترین نوع گلاب حتما اول طعم آن را بچشید. اگر طعم گس و تلخی گلاب را روی زبان‌تان احساس کردید آن گلاب جزو بهترین گلاب محسوب میشود. البته به هنگام خرید حتما به رنگ و شفافیت گلاب هم توجه کنید.
گلاب گیری (عکس: خبرگزاری صداوسیما)
گلابگیری در چه مناطقی برگزار میشود؟
با رفتن به شهرهایی که در ادامه به شما معرفی میشود. هم مراسم گلاب گیری را خواهید دید و هم میتوانید در مسیر رسیدن به آنجا به بناهای تاریخی نیز سری بزنید.
- قمصر
برای دیدن گلاب گیری در قمصر باید پس از رسیدن به کاشان حدود نیم ساعت دیگر در راه باشید. اتوبان کاشان-قمصر مسیری است که باید طی کنید تا به قمصر زیبا برسید.
ویژگی سفر به شهر تاریخی قمصر این است با یک تیر چند نشان می‌زنید. نرسیده به قمصر میتوانید از کاروانسرا و باغ پرندگان دیدن کنید همینطور در این مسیر وجود یک کمپ خستگی سفر را از تن‌تان می‌زداید. زمان گلاب گیری در قمصر زودتر شروع میشود در اواسط اردیبهشت ماه این مراسم را در اینجا خواهید دید. در شهر قمصر در کارگاه‌های سطح شهر دیگ‌های مسی و دیگچه‌های درون آب شما را دعوت به دیدن فرایند گلاب گیری می‌کند.
مراسم گلاب گیری (عکس: خبرگزاری موج)
- نیاسر
نیاسر شهر دیگری است که میتوانید مراسم گلاب گیری را در آنجا ببینید. بعد از طی مسیری ۴۰ دقیقه‌ای و گذر از اتوبان کاشان-خمین به نیاسر می‌رسید در نیاسر نیز در فصل گلابگیری شهر حال و هوای دیگری دارد.
- برزک
برزک شهری است که فاصله بیشتری از کاشان دارد. از کاشان حدود یک ساعت تا برزک راه است. برزک بیشترین سهم گل را در منطقه دارد. این شهر هوای خنک‌تری نسبت به کاشان دارد؛ بنابراین فصل گلاب گیری در آن کمی دیرتر شروع میشود. در خرداد ماه میتوانید به دیدن مراسم گلاب گیری در این شهر بروید.
- جوشقان
جوشقان نیز از دیگر شهرهای کاشان است که میزبان شما برای مراسم گلاب گیری است. با طی مسیری در حدود ۴۰ دقیقه از کاشان به جوشقان می‌رسید. برای رسیدن به جوشقان بعد از ورود به اتوبان کاشان-خمین به یک دو راهی می‌رسید که از اینجا وارد جاده جوشقان- استرک خواهید شد. در این مسیر میتوانید از یخچال تاریخی جوشقان نيز دیدن کنید.
فصل گلاب گیری (عکس: باشگاه خبرنگاران جوان)
- کامو و چوگان
در شهر کامو و چوگان هم میتوانید میهمان شوید و مراسم گلاب گیری را ببینید. با طی فاصله‌ای در حدود یک ساعت و 10 دقیقه به این شهر می‌رسید. شهر کامو و چوگان از ادغام دو روستا به همین نام شکل گرفته است. اینجا نیز باغ‌های گل فراوان یافت میشود و مراسم گلاب گیری به راه است. ضمن اینکه این شهر میزبان رصد خانه ملی ایران است که در کنار روستای زیبای قهرود نيز قرار دارد.
بهترین گلاب در وادقان و ون تولید میشود که در ۵۰ کیلومتری شمال کاشان در مرز استان‌های قم، اصفهان و مرکزی قرار دارند. علاوه‌بر گلاب، سایر عرقیجات و کتیرای مرغوبی هم در این روستاها موجود است.
گلاب گیری کاشان (عکس: ایسنا)
حضور در جشنواره گلاب گیری کاشان و دیدن این آداب و رسوم تجربه‌ای است که در هیچ سفر دیگری رقم نخواهد خورد. با شرکت در این مراسم ستنی و لذت بخش، میتوانید حال‌وهوایی تازه کنید و عرقیجات تازه بخرید. اگر حوصله برنامه‌ریزی برای سفر ندارید؛ پیشنهاد می‌کنیم در فصل بهار یک تور گلاب گیری کاشان بخرید و از این جشنواره دیدن کنید. تورهای گلاب گیری کاشان همیشه از محبوب‌ترین تورها در فصل بهار هستند. شما چه تجریه‌ای از شرکت در این مراسم سنتی را دارید؟ چه اطلاعات دیگری از جشنواره گلابگیری دارید؟ فراموش نکنید نظرات و تجربیات خود را با ما و سایر همراهان ایرانگرد به اشتراک بگذارید.
در حال ثبت رای
یه سفر به یادموندنی. از کاشان رفتن همیشه خاطره خوب دارم. گلاب گیری، دیدن باغ فین و خونه های تاریخی. ما کلی عرقیجات میخریم هر دفعه از کاشان. تقریبا هر سال میریم. خانه طباطبایی ها و خانه بروجردی ها رو حتما ببینید. بی نهایت زیبان.
گلاب کاشان رو از هر جایی نگیرید. متاسفانه بعضی جاها توش تقلب می کنن. از خود کارگاه ها مستقیم گلاب بخرید. اگه اردیبهشت تا خرداد که زمان گلابگیریه برید بهتره. معمولا گلاب تازه هست و میشه مراحل تهیه شم ببینیم.
اگه به زمان گلاب گیری کاشان نرسید اگه برزک هم برید میتونین مراسم رو ببینید چون چند روزی دیرتر از کاشان مراسم گلابگیری انجام میشه. برزک یه روستاست که فاصله کمی تا کاشان داره. من مراسم گلابگیری رو اونجا دیدم و به نظرم فوق العاده بود. حتمااااا یه سفر داشته باشید.
برای سفر به شهرهای دیگر، همیشه از شهر کاشان رد شده بودیم و اسم گلابگیری کاشان را خیلی شنیده بودم، اما هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم که این گلابگیری طبق آیین و رسوم خاصی انجام میشود. تا اینکه به پیشنهاد یکی از دوستان که اهل کاشان بود. برای این رسوم خاص و کهن دعوت شدیم.
این مراسم خاص تنها یک‌روز زمان نیاز دارد و از صبح زود، یعنی پیش‌از طلوع آفتاب شروع میشود. به‌این طریق‌که مقداری آب‌را در ظرفی از جنس می ریخته و به میزان آب در آن گلهای محمدی ریخته میشود و این ظرف مسی را بر روی هیزم قرار می‌دهند تا زمانی که محتویات آب و گل با هم جوش خورده و بخار آن درون پارچ مسی ریخته میشود و گلاب دو آتیشه تهیه میشود. اگد گلاب اصل و معطر می‌خواهید، پیشنهاد می‌دهم از این نوع گلاب حتماً خرید کنید.
من اطلاع نداشتم که گلاب در نوع‌های گوناگونی تهیه میشود. با دیدن این مراسم تازه فهمیدم گلاب سنگین، سبک، دو آتشه، سه آتشه، گلاب پس آب و گلاب زیر عطری با این گلهای زیبا و معطر درست میشود که هر کدام به روش‌های گوناگونی تهیه میشود.