در ایران به مناسبت‌های مختلف جشن‌های متنوعی در روز‌های خاص برگزار میشود. یکی از این جشن‌ها جشن تیرگان است که علاوه بر ایران در برخی کشور‌های دیگر نیز حائز اهمیت است. اگر می‌خواهید بدانید جشن تیرگان چیست و چه تاریخچه‌ای دارد با ما در ادامه همراه باشید.
فهرست مطلب:
جشن تیرگان چیست؟
جشن تیرگان یک جشن باستانی است که هر سال در روز ۱۳ تیرماه برگزار میشود. برگزاری این جشن به خاطر گرامی داشت “تیشتر” (ستاره باران آور در فرهنگ ایران باستان) است. در این جشن طبق تاریخچه و رسم و رسومات گذشتگان کار‌های مختلفی با اهداف متفاوت انجام می‌دهند که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.
آیین های مخصوص تیرگان
برخی از آداب و رسوم این جشن باستانی به شرح زیر است:
- پاشیدن آب بر یکدیگر: یکی از کارهایی که حتما در این روز انجام میشود پاشیدن آب به یکدیگر برای از بین بردن گرمای هوای تیر ماه است. آب در این جشن از اهمیت زیادی برخوردار است، به همین دلیل معمولا جشن را در کنار یک چشمه یا رودخانه برگزار می‌کنند.
- گرفتن فال کوزه: یک روز قبل از جشن دختری جوان یک کوزه سبز رنگ را از آب پر می‌کند و بین مردم می‌چرخاند. هر کسی که آرزویی در دل دارد یک نشانی از خود مانند سکه، انگشتر، سنجاق سر یا وسایلی از این قبیل را درون کوزه می‌اندازد. دختر کوزه را زیر درخت کاج می‌گذارد و روز جشن، پس از مراسم آب پاشی کوزه را به میان می‌آورد و پیران جمع شعری را می‌خوانند تا جوابی برای آرزوی هر کس باشد. سپس دخترک دستش را درون کوزه می‌برد و نشان هر کس را به او پس می‌دهد.
- خورن مواد غذایی: به دلیل اینکه در گذشته مردم با کمبود خوراکی مواجه بودند، اکنون در روز تیرگان به یاد گذشته گندم پخته شده سرو می‌کنند.
- دستبند تیر و باد (بستن ریسمانی از هفت رنگ پارچه): در ابتدای مراسم هر کس آرزویی دارد بندی بافته شده از هفت رنگ پارچه را بر دست خود می‌بندد و پس از ۹ روز آن بند را به دست باد می‌سپارد تا آرزوهای او را با خود ببرد. آنها به این بند تیر و باد می‌گویند.
شکستن وسایل پخت و پز، پوشیدن لباس نو، خوردن شیرینی و… از دیگر آیین‌های فرعی این جشن باستانی است.
تیرگان
تاریخچه و زمان برگزاری جشن تیرگان
در مورد تاریخچه و علت برگزاری این جشن نظرات مختلفی داده شده است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
- در برخی روایات آمده است که در این روز آرش کمانگیر از بالای کوه دماوند تیر معروف خود را پرتاب کرده و تیر پس از عبور از کوه‌ها و دشت‌ها در کنار رودخانه جیحون بر تنه درخت گردو نشسته است. از آن به بعد آن قسمت را مرز بین ایران و توران معرفی کردند و هر سال به یاد این اتفاق این روز را جشن می‌گیرند.
جشن تیرگان
- در کتاب آثار الباقیه ابوریحان بیرونی تیرگان روز بزرگداشت نویسندگان دوره باستان معرفی شده است.
- طبق روایاتی دیگر از ابوریحان بیرونی روز تیرگان روزی است که شاه ایران (کی خسرو) پس از شستشوی خود در چشمه ناپدید میشود.
- در روایتی دیگر از ابوریحان آمده است که دو تیرگان بزرگ و کوچک وجود دارد. تیرگان کوچک روز سیزدهم تیرماه است که تیر توسط آرش کمانگیر پرتاب میشود و تیرگان بزرگ روز چهاردهم و روزی است که تیر او به مقصد می‌رسد.
- در برخی دیگر از این روایات آمده که این جشن مربوط به فرشته باران یا “تیشتر” و تقابل بین نیکی و بدی است. تیشتر در واقع فرشته باران بوده که در 10 روز اول ماه در شکل جوانی ۱۵ ساله در می‌آید، ۱۰ روز دوم به شکل یک گاو نر و ۱۰ روز سوم به شکل اسب خواهد بود.
جشن تیرگان
تیرگان در چه شهرهایی برگزار می شود؟
این جشن باستانی در برخی از استان‌های ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است و با شکوه خاصی برگزار میشود. جالب است بدانید با اینکه تاریخ مرسوم این جشن ۱۳ تیرماه است، ولی در برخی شهر‌ها آن را در تاریخ‌های دیگری هم برگزار می‌کنند. در ادامه با تیرگان در استان‌های مختلف و رسم و رسومات آنها آشنا خواهید شد.
- استان مرکزی: جشن تیرگان فراهان در استان مرکزی به عنوان اولین جشن تیرگان ایران در دی ماه ۱۳۸۹ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
- استان گیلان: در گیلان این جشن با نام “تیرماسینزه” در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
- استان مازندران: در مازندران این جشن با نام “تیرماه سیزده شو” مشهور است و اهالی مازندران این جشن را در شب ۱۳ آبان برگزار می‌کنند.
- اردهال: در اردهال در ۱۳ مهرماه جشنی به یاد این روز برگزار میشود.
- سنگسر: اهالی مهدی شهر سنگسر تیرگان را در ۲۲ آبان برپا می‌کنند. آنها به این روز “تیر مو‌ای سیزده” می‌گویند و برای جشن نوعی خوراکی به نام “سیزده تامو” می‌پزند.
- اصفهان: در اصفهان مردم ارامنه در سیزده ژانویه جشنی با یاد تیرگان برگزار می‌کنند.
علاوه بر شهر‌های گفته شده، زرتشتیان شهر‌های تهران، کرج، یزد، میبد، اردکان، کرمان، بم، شیراز، اصفهان، اهواز، منطقه زلف‌آباد اراک و کشور‌هایی مثل سوئد، کانادا و آمریکا نیز تیرگان را جشن می‌گیرند.
مراسم تیرگان
همچنین از سال ۱۳۸۴ تا کنون هر سال در روز ۱۳ تیرماه انجمن کوهنوردان ایران جشن تیرگان را در شهر رینه، پای قله دماوند و با عنوان روز ملی دماوند برگزار می‌کنند.
سوالات متداول در مورد جشن تیرگان
- جشن تیرگان مصادف با چندم تیرماه است؟ این جشن در تیرروز از تیرماه که در گاهشماری ایرانی مصادف با 13 تیر ماه است، برگذار میشود.
- آداب و رسوم باستانی این جشن چیست؟ از آداب و رسوم این جشن باستانی میتوان به آب پاشیدن به هم، گرفتن فال کوزه، خوردن گندم پخته شده و بستن ریسمانی از هفت رنگ پارچه اشاره کرد.
- فلسفه اصلی جشن تیرگان چیست؟ این جشن برای گرامی داشت تیشتر ی همان ستاره باران آور در فرهنگ ایران باستان برگذار میشود.
با تیرگان و آیین‌های این روز آشنا شدید. اکنون اگر کسی از شما بپرسد جشن تیرگان چیست و چه کارهایی باید در این روز انجام داد به راحتی می توانید به او جواب بدهید. اگر به جشن‌های کهن ایرانی علاقه دارید پیشنهاد می‌کنیم سری هم به مطلب جشن سده چیست بزنید. علاوه‌بر اطلاعات داده شده در این مقاله اگر شما هم اطgلاعات دیگری در مورد این جشن دارید آن را با ما و سایر همراهان ایرانگرد به اشتراک بگذارید.
در حال ثبت رای
این جشن خیلی باحاله و به نظرم خیلی خوبه که بتونیم این قبیل جشن ها رو بهانه ای برای شاد بودن بدونیم.
چه جشن باحالیه من قبلا ازش چیزی نشنیده بودم. دیدم امسال همکارام همش میگم جشن تیرگان اومدم ببینم چی هست. خیلی خوبه اگه بتونیم این مناسبت‌ها رو جشن بگیریم و شادی کنیم.
جشن تیرگان، جشن سده، جشن یلدا و… همه از جشن های باستانی و قشنگ ایرانی هستن که زیبایی زیادی دارن. خیلی خوبه که این جشن ها رو زنده نگه داریم و به نسل های بعد هم منتقل کنیم.
واقعا جشن های قشنگی توی فرهنگ ایرانی داریم که به نظرم خیلی خوبه بهانه ای برای دیدوبازدید و دورهمی باشه تا یکم از فضاهای مجازی و زندگی های عصر فناوری دور بشیم.
چه مراسم جالبی داره من قبلا فقط اسم این جشن رو شنیده بود. ممنون از مطلبی که نوشتین
آیین خیلی قشنگیه و خیلی خوبه که بتونیم این مراسم ها رو جشن بگیریم البته بعد از کرونا